راهبرد های تحول فرهنگی – داود پاک نیت
قریب به دو دهه است که با ورود دستگاههای دولتی و مراکز بزرگ علمی ، فاز آینده نگری فرآیندها و مقوله هایی مانند: ترسیم چشم انداز ، تدوین بیانیه ماموریت و … در کشور ما رونق گرفته است.
این روند تجربه شده به عنوان یک فرآیند تحول آفرین در قالب ترسیم سند چشم‌انداز گام دوم انقلاب اسلامی در کشور آغاز شده است .
اینک که در آغازین سال های عملیاتی نمودن برنامه بلند مدت ” گام دوم انقلاب ” قرار داریم ، یادآوری و گوشزدهای مکرر برخی از نخبگان علمی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و… نسبت به رعایت چارچوب خواسته های مندرج در متن بیانیه های مرتبط تنظیمی رفته ، رفته شخصیت های حقوقی و اجرایی را به اهمیت تنظیم کاربردی این سند و سایر اسناد میان دستی مانند: برنامه‌های پنج ساله کشور و … واقف تر می کند تا بتوانند بیش از پیش ، راهبردها ، سیاست ها و برنامه های قابل پیش بینی را با ضرباهنگ اسناد موصوف هماهنگ نمایند .
در این راستا از کمترین پیام های مثبت این فضاسازی آرمانی _ اجرایی نهادینه شدن تحول گرایی ملی است به گونه ای که : هر واحد تحول خواه فاصله و جایگاه خود را با این موضوع مهم تعریف یا باز تعریف نمایند. البته پرواضح است که:
برای نیل به اهداف عالیه نظام اسلامی، تدوین سند جامع تحول کشور ( البته بصورت عملیاتی و قابل اجراء) نیز امری کاملا ضروری و اجتناب ناپذیر می‌باشد که امید است این مهم نیز همواره مورد توجه مسئولین ذیربط قرار گیرد.
در این بخش تبیین بیشتر بحث را با طرح چند پرسش ادامه می دهیم :
1_ آیا دستگاههای اجرایی و متولیان اداره امور کشور، به ضرورت و اهمیت طراحی نقشه جامع مربوط وقوف کامل دارند؟
2_ آیا پیامدهای مثبت یا احیانا منفی این نقشه را به عنوان یک رخداد تاثیرگذار در هندسه رویکرد فرآیند و برون داد در ابعاد ساختاری فرهنگی اجتماعی اقتصادی علمی و … ارزیابی مقدماتی نموده اند؟
3_ نقش نهایی سند موصوف در توسعه یا تضییق حضور افراد جامعه در عرصه‌های مختلف چیست ؟ یا چگونه می تواند باشد؟
4_ آیا نخبگان و سرآمدان جامعه ( بجز تعداد قلیلی از مستخدمین و حقوق بگیران دولت و … ) در هیچ یک از مراحل فرآیند طراحی نقشه نمی‌توانند ایفای نقش کنند و می بایست صرفاً نظاره‌گر طراحی و تصویب نهایی آن باشند؟
5_ چگونگی ایجاد تحول همه جانبه در عرصه های مختلف و نقطه شروع آن کجاست ؟ چه بسترها و الزاماتی برای دستیابی به این امر مهم موردنیاز است و … ؟
حقیقت این است که :
در حال حاضر حضور کمرنگ تعداد قابل توجهی از افراد صاحب نظر در متن و حاشیه طراحی نقشه مو صوف و مفاد آن کاملا احساس می‌شود.
براستی تاکنون اندیشیده ایم که این غیبت بزرگ به نفع کیست ؟
در آینده نزدیک شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت اجتماعی توسط برخی از اشخاص چه پیامدهای سنگینی را متوجه نظام اسلامی خواهد کرد ؟
آیا با ادامه روند فعلی می‌توان اعتماد کامل آحاد مردم را نسبت به کارآمدی و اثربخشی اسناد موصوف جلب نمود؟
تحول گرایی و تحول خواهی ضرورتها و بایدها
پر واضح است که اتخاذ رویکردهای اصلاحی مقدمه ایجاد تحول است ، بدون اصلاح درست ، اصیل و عمیق _ نه اصلاحات تشریفاتی ؛ رسیدن به تحول ناممکن است .
گرچه نیل به تحول هدف مطلوب و غایی است ، اما برای رسیدن به این هدف مطلوب ، پیش نیاز هایی ضروری می باشد که چنانچه مورد توجه قرار نگیرد به هیچ وجه دستیابی به تحولات بنیادین حاصل نخواهد شد.
گفتنی است که در حال حاضر و متاسفانه تفاوت شرایط کنونی جامعه با شرایط آرمانی ؛ آنقدر فاصله‌اش ز یاد است که با اصلاح کار به جایی نخواهد رسید ، دستیابی به این مهم نیز فقط با تحول و تغییرات گسترده و اساسی امکان‌پذیر خواهد بود.
نکته مهم و قابل توجه دیگر این است که :
تحول لزوماً اقرار به یک نقیصه نیست ، چنانچه در هر یک از مقوله ها وضعیت خوبی داشته باشیم و قصد انجام جهش مورد نظر ما باشد، بدون شک اتخاذ رویکردتحولی ، گزینه مناسبی است. زیرا علاوه بر نقاط ضعف و آسیب ها به نقاط قوت هم اشاره دارد.
در این خصوص باید به این باور و اعتقاد قلبی برسیم که :
فردا دیر است و … آیا بدون فرهنگ سازی و ایجاد ادبیات تحول می توان به تحول بنیادین دست یافت؟
آیا بدون نقشه راه (نقشه راه جامع) می‌توان به بالندگی دست یافت؟
آیا پیمودن مسیر بدون نقشه ، ما را از مقصد دوری نمی کند؟
واقعیت امر این است که :
مجموعه تحولاتی که طی سنوات اخیر در جامعه جهانی نظام اطلاع رسانی و … اتفاق افتاده است تحولات شگفت انگیز و عظیمی هستند و ما در نقطه‌ای که در حال حاضر ایستاده‌ایم ، فاصله زیادی با تحقق ماموریت های کلان نظام احساس می کنیم .
نیاز های زمانی به صورت فزاینده‌ای در حال رشد و تغییر هستند و بدون توجه به خرد جمعی ، توانمندی سازی ، مهارت آموزی ، علم و دانش اصلاح نگرش ها و … نمی توان به عرصه‌های تحول گرایی ورود موفق داشت .
تحول به معنای به روز شدن ساختارها ، تکامل برنامه ها ، افق گشایی در دانش ها ، بایسته ای انکارناپذیر است و برای اثبات آن نیز حاجت به هیچ استدلالی نیست.
اساس تحول مبتنی بر مهندسی تحول و انجام برنامه‌ریزی راهبردی برای آن و مدیریت تحول است چرا که : در این نگاه هم مدیریت باید متحول شود و هم تحول می بایست مدیریت گردد.
هدف گذاری صحیح نیز از جمله مهم ترین موضوعات در مدیریت تحول محسوب می گردد که این هدف گذاری با انجام نیازسنجی از سطح جامعه باید آغاز گردد و هیچگاه نیازهای جزئی نباید ما را از اهداف کلان مورد نظر دور نمایند و غفلت زا باشند. ضمن اینکه در این زمینه ، انجام اقدامات تند و شعاری هم راه به جایی نمی برد .
چرا که تحول یک امر واقعی است و باید در واقعیت خارج اتفاق بیفتد که این مقوله نیز الزامات و زیرساخت های خاص خود را می‌طلبد.
توجه به نوآوری ، واقع بینی شیوه‌های نوین مدیریت دانش ، آینده‌پژوهی ، بومی سازی تحول با شرایط خاص مناطق مختلف کشور و … نیز از جمله نکات محوری که در این فرآیند هستند که می بایست مورد توجه جدی متولیان امور قرار گیرند .
بنابراین باید توجه داشت و دانست که :
1_ تحول ، اجتناب ناپذیر است، تحول طبیعت و سنت آفرینش است .
2_ برای تحقق یافتن تحول و بالندگی می بایست علاوه بر موضوع مهم بهره گیری از تجربه و ذخایر گرانسنگ ؛ از شیوه های نوین برنامه ریزی راهبردی با بهره گیری از توان کارشناسی متخصصین امور اعم از فعالان بخش های دولتی ، خصوصی ، سازمان های مردم نهاد و…نیز استفاده شود.
3_ تحو ل و بالندگی در جامعه ، جهادی مقدس و مسئولیتی مشترک است که بدون حمایت همه تاثیر گزاران و علاقه‌مندان به موضوع به سامان نخواهد رسید .
4_ شور و امید و استعداد باید با شناخت راه رسیدن به آرمان ها، برنامه ریزی ،دوراندیشی ، همت و تلاش خستگی ناپذیر و گم نکردن اهداف همراه شود تا رسیدن به قله های بلند پیشرفت و افتخار را هموار کند.
5_ بر اساس سنت الهی، تغییرات هر جامعه به دست افراد همان جامعه شکل می‌گیرد و اراده و رفتار فردی هر شخص نیز در ایجاد سلسله تحولات مثبت یا منفی در سطح جامعه تاثیر گذار است.
6_ با هرج و مرج فرهنگی سیاسی ، عقیدتی و غیره پیشرفتی حاصل نمی‌شود،
بنابراین راه صحیح ؛ باز گذاشتن راه نوآوری و نو اندیشی ومدیریت این راه تحول آفرین است .
افزون بر مطالب فوق الذکر ، برخی دیگر از چالش‌ها و آسیب‌های جدی عرصه تحول را می‌توان به شرح :
شتابزدگی ، سطحی شدن تحول ، ابهام انگیزی ، فقدان اطلاع‌رسانی مناسب ، سیاست‌زدگی ، عدم مدیریت تحول ، اتخاذ رویکردهای دفاعی ، کمرنگ شدن روحیه مشارکت جمعی ، عدم ساماندهی مناسب امکانات نرم افزاری و سخت افزاری مربوط ، بی توجهی به نتایج مطالعات و پژوهش‌ها و مطالعات زیرساختی ، ضعف در شفاف‌سازی ، آماده نبودن زیرساخت‌های ضروری ، ساده‌انگاری و … نیز اشاره نمود.
شروط موفقیت گفتمان مدیریت تحول
الف ) : فرهنگ سازی با هدف اصلی تحریک انگیزه و اراده جامعه برای دستیابی به اهداف معین .
ب) : اندیشه سازی با هدف مفهوم سازی یا برنامه ریزی برای دستیابی به نظام مفاهیم برنامه های راهبردی و عملیاتی.
ج) : ساختارسازی با هدف اجرایی کردن برنامه ها و تعیین الگوی طراحی شده برای دستیابی به آرمانها و چشم‌انداز ترسیم شده.
همچنین برای تحقق این امور باید به مطالب ذیل نیز توجه کافی مبذول داشت :
1_ به رسمیت شناختن و پذیرش تنوع و تکثر در افکار آراء و عقاید افراد جامعه
2_ ضرورت بیش بینی تمهیدات لازم جهت ایجاد ادبیات تحول و اقناع صاحبان افکار متنوع
3_ اهمیت تدوین نقشه راه ( نقشه جامع ایجاد تحول)
4_ ساماندهی اطلاعات و ایجاد بانک جامع که در برگیرنده نیازها ایده‌ها و … باشد
5_ توجه به امکانات نرم افزاری و سخت افزاری در گستره ایجاد تحول
6_ تقویت عنصر مشارکت گرایی در نظام تصمیم سازی
7_ استفاده از ظرفیت نیروهای متخصص ، متفکر ،اندیشمند و فرهیخته ؛ بدون سر و صدا و جار و جنجال های رسانه ای .
و اینک :
مائیم و فرصت‌های از دست‌رفته
مائیم و ده ها قله فتح ناشده
مائیم و صدها راه نرفته
پس شایسته است که : عموم دولتمردان و کارگزاران نظام اسلامی در عرصه‌های مختلف ، ظرفیت عظیم اما نهفته در سطح جامعه را باور و خود را صرفاً در نقش پشتیبان و هدایت گر_ نه بیشتر _ ظاهر کنند ، آنگاه خواهیم دید که:
با چه سرعت و شتابی انسان های آماده و توانمند خود را به این موج در حال گسترش خواهند رساند و خانواده بزرگی را برای حضور برجسته تر در میدان نبرد نابرابر با دشمنان قسم خورده انقلاب و نظام اسلامی 《نوسازی 》 خواهند نمود .
باشد که تا بتوانیم خود را برای دوران ظهور که به فضل الهی نزدیک و نزدیکتر باد؛ بیش از پیش آماده سازیم و عمیقا باور کنیم که :
فردا دیر است و … .
*خدایا چنان کن سرانجام کار
* تو خشنود باشی و ما رستگار
با احترام فراوان
داود پاک نیت
