تب دنگی و دنگی شدید

نوشته توسط داوود سلیانچی

حقایق کلیدی

• تب دنگی یک عفونت ویروسی است که از طریق نیش پشه های آلوده به انسان منتقل می شود.
• حدود نیمی از جمعیت جهان در حال حاضر در معرض خطر ابتلا به دنگی هستند و تخمین زده می‌شود که سالانه 100 تا 400 میلیون عفونت به آن مبتلا می‌شوند.
• تب دنگی در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان، بیشتر در مناطق شهری و نیمه شهری یافت می شود.
• در حالی که بسیاری از عفونت های دنگی بدون علامت هستند یا فقط بیماری خفیف ایجاد می کنند، این ویروس گهگاه می تواند باعث موارد شدیدتر و حتی مرگ شود.
• پیشگیری و کنترل تب دنگی به کنترل ناقل بستگی دارد. هیچ درمان خاصی برای تب دنگی/دنگی شدید وجود ندارد و تشخیص زودهنگام و دسترسی به مراقبت های پزشکی مناسب تا حد زیادی میزان مرگ و میر دنگی شدید را کاهش می دهد.

نمای کلی

دنگی (تب شکستگی استخوان) یک عفونت ویروسی است که از پشه ها به افراد سرایت می کند. بیشتر در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری دیده می شود.

اکثر افرادی که به دنگی مبتلا می شوند علائمی نخواهند داشت. اما برای کسانی که این کار را انجام می دهند، شایع ترین علائم تب بالا، سردرد، بدن درد، حالت تهوع و بثورات پوستی است. بیشتر آنها در عرض 1-2 هفته بهتر می شوند. برخی از افراد مبتلا به دنگی شدید هستند و نیاز به مراقبت در بیمارستان دارند.

در موارد شدید، دنگی می تواند کشنده باشد.

با اجتناب از نیش پشه به خصوص در طول روز می توانید خطر ابتلا به دنگی را کاهش دهید.

دنگی با داروهای ضد درد درمان می شود زیرا در حال حاضر درمان خاصی وجود ندارد. 

علائم

اکثر افراد مبتلا به دنگی علائم خفیف یا بدون علائم دارند و در عرض 1 تا 2 هفته بهبود می یابند. به ندرت، تب دانگ می تواند شدید باشد و منجر به مرگ شود.

اگر علائم ظاهر شوند، معمولاً 4 تا 10 روز پس از عفونت شروع می شوند و 2 تا 7 روز طول می کشند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا (40 درجه سانتیگراد / 104 درجه فارنهایت)
• سردرد شدید
• درد پشت چشم
• دردهای عضلانی و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ کردن
• غدد متورم
• کهیر.

افرادی که برای بار دوم آلوده می شوند بیشتر در معرض خطر دنگی شدید قرار دارند.

علائم شدید دنگی اغلب پس از از بین رفتن تب ظاهر می شود:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع
• خونریزی لثه یا بینی
• خستگی
• بی قراری
• خون در استفراغ یا مدفوع
• بسیار تشنه بودن
• پوست رنگ پریده و سرد
• احساس ضعف

افراد مبتلا به این علائم شدید باید فورا تحت مراقبت قرار گیرند.

پس از بهبودی، افرادی که دنگی داشته اند ممکن است برای چند هفته احساس خستگی کنند.

تشخیص و درمان

درمان خاصی برای دنگی وجود ندارد. تمرکز بر روی درمان علائم درد است. بیشتر موارد تب دنگی را می توان در خانه با داروهای مسکن درمان کرد.

استامینوفن (پاراستامول) اغلب برای کنترل درد استفاده می شود. از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین اجتناب می شود زیرا می توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.

برای افراد مبتلا به دنگی شدید، اغلب نیاز به بستری شدن در بیمارستان است.

بار جهانی

بروز دنگی در دهه های اخیر به طور چشمگیری در سراسر جهان افزایش یافته است، به طوری که موارد گزارش شده به WHO از 505430 مورد در سال 2000 به 5.2 میلیون مورد در سال 2019 افزایش یافته است. تعداد موارد دنگی کمتر گزارش شده است. بسیاری از موارد نیز به عنوان سایر بیماری های تب دار به اشتباه تشخیص داده می شوند   .

بیشترین تعداد موارد دنگی در سال 2023 ثبت شده است که بیش از 80 کشور را در تمام مناطق WHO تحت تاثیر قرار داده است. از ابتدای سال 2023 انتقال مداوم، همراه با افزایش غیرمنتظره موارد دنگی، منجر به بالاترین رقم تاریخی بیش از 6.5 میلیون مورد و بیش از 7300 مرگ مرتبط با تب دنگی گزارش شده است.

عوامل متعددی با افزایش خطر گسترش اپیدمی دنگی مرتبط هستند: تغییر توزیع ناقلین (عمدتاً  پشه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus )، به‌ویژه در کشورهایی که قبلاً دنگی نداشتند. پیامدهای پدیده ال نینو در سال 2023 و تغییرات آب و هوایی که منجر به افزایش دما و بارندگی و رطوبت بالا می شود. سیستم های بهداشتی شکننده در بحبوحه همه گیری COVID-19؛ و بی ثباتی های سیاسی و مالی در کشورهایی که با بحران های انسانی پیچیده و جابجایی جمعیت زیاد روبرو هستند.

یک تخمین مدل سازی نشان می دهد 390 میلیون عفونت ویروس دنگی در سال که 96 میلیون از آنها به صورت بالینی ظاهر می شوند   . مطالعه دیگری در مورد شیوع دنگی تخمین می زند که 3.9 میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به ویروس دنگی هستند .

این بیماری در حال حاضر در بیش از 100 کشور در مناطق WHO آفریقا، قاره آمریکا، مدیترانه شرقی، آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام بومی است. قاره آمریکا، آسیای جنوب شرقی و مناطق غربی اقیانوس آرام به شدت آسیب دیده اند و آسیا حدود 70 درصد از بار بیماری های جهانی را تشکیل می دهد.

دنگی در حال گسترش به مناطق جدید در اروپا، مدیترانه شرقی و آمریکای جنوبی است.

بیشترین تعداد موارد دنگی گزارش شده در سال 2023 بود. منطقه سازمان جهانی بهداشت در قاره آمریکا 4.5 میلیون مورد، با 2300 مرگ را گزارش کرده است. تعداد بالایی موارد در آسیا گزارش شده است: بنگلادش (321000)، مالزی (111400)، تایلند (150000) و ویتنام (369000).

انتقال

انتقال از طریق نیش پشه

ویروس دنگی از طریق نیش پشه های ماده آلوده، به ویژه  پشه Aedes aegypti ، به انسان منتقل می شود  . گونه های دیگر در جنس Aedes نیز می توانند به عنوان ناقل عمل کنند، اما سهم آنها معمولاً ثانویه به  Aedes aegypti است . با این حال، در سال 2023، افزایش انتقال محلی دنگی توسط Aedes albopictus (پشه ببر) در اروپا مشاهده شده است.

پس از تغذیه از یک فرد آلوده، ویروس قبل از انتشار به بافت‌های ثانویه، از جمله غدد بزاقی، در روده میانی پشه تکثیر می‌شود. مدت زمانی که از مصرف ویروس تا انتقال واقعی به میزبان جدید طول می‌کشد، دوره انکوباسیون خارجی (EIP) نامیده می‌شود. زمانی که دمای محیط بین 25 تا 28 درجه سانتیگراد باشد، EIP حدود 8 تا 12 روز طول می کشد. تغییرات در دوره جوجه کشی بیرونی تنها تحت تاثیر دمای محیط نیست. عوامل متعددی مانند بزرگی نوسانات دمایی روزانه، ژنوتیپ ویروس و غلظت اولیه ویروس  نیز می توانند زمان انتقال ویروس توسط پشه را تغییر دهند. هنگامی که پشه عفونی شود،  می تواند ویروس را تا پایان عمر خود منتقل کند .

انتقال از انسان به پشه

پشه ها می توانند توسط افرادی که ویروس دنگی دارند آلوده شوند. این می تواند فردی باشد که دارای عفونت علامتی دنگی است، کسی که هنوز عفونت علامتی نداشته است (پیش علامتی هستند)، و همچنین کسی که هیچ نشانه ای از بیماری را نشان نمی دهد (آنها بدون علامت هستند).

انتقال از انسان به پشه می تواند تا 2 روز قبل از اینکه فردی علائم بیماری را نشان دهد و تا 2 روز پس از برطرف شدن تب رخ دهد.

خطر عفونت پشه به طور مثبت با ویرمی بالا و تب بالا در بیمار مرتبط است. برعکس، سطوح بالای آنتی بادی های اختصاصی DENV با کاهش خطر عفونت پشه مرتبط است. اکثر افراد حدود 4 تا 5 روز ویرمی دارند، اما ویرمی می تواند تا 12 روز طول بکشد.

انتقال مادر

راه اصلی انتقال ویروس دنگی بین انسان شامل ناقلان پشه است. با این حال، شواهدی مبنی بر امکان انتقال مادر (از مادر باردار به نوزادش) وجود دارد. در همان زمان، نرخ انتقال عمودی کم به نظر می رسد، با خطر انتقال عمودی ظاهراً با زمان عفونت دنگی در دوران بارداری مرتبط است. هنگامی که مادر در دوران بارداری به عفونت دانگ مبتلا می شود، نوزادان ممکن است از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و ناراحتی جنین رنج ببرند.

سایر حالت های انتقال

موارد نادری از انتقال از طریق فرآورده های خونی، اهدای عضو و انتقال خون ثبت شده است. به طور مشابه، انتقال ویروس از طریق تخمدان در پشه ها نیز ثبت شده است.

عوامل خطر

عفونت قبلی با DENV خطر ابتلای فرد به دنگی شدید را افزایش می دهد.

شهرنشینی (به ویژه بدون برنامه)، با انتقال دنگی از طریق عوامل اجتماعی و محیطی متعدد مرتبط است: تراکم جمعیت، تحرک انسان، دسترسی به منبع آب قابل اعتماد، عمل ذخیره آب و غیره.

خطرات جامعه برای دنگی همچنین به دانش، نگرش و عملکرد جمعیت نسبت به دنگی بستگی دارد، زیرا قرار گرفتن در معرض آن با رفتارهایی مانند ذخیره آب، نگهداری از گیاهان و محافظت از خود در برابر نیش پشه مرتبط است. نظارت بردار و فعالیت‌های کنترل معمولی که جامعه را درگیر می‌کند تا حد زیادی انعطاف‌پذیری جامعه را افزایش می‌دهد.

بردارها ممکن است با محیط ها و آب و هوای جدید سازگار شوند. تعامل بین ویروس دنگی، میزبان و محیط پویا است. در نتیجه، خطرات بیماری ممکن است با تغییرات آب و هوایی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، در ترکیب با افزایش شهرنشینی و جابجایی جمعیت، تغییر کرده و تغییر کند.

پیشگیری و کنترل

پشه هایی که دنگی را پخش می کنند در طول روز فعال هستند.

با محافظت از خود در برابر نیش پشه با استفاده از موارد زیر خطر ابتلا به دنگی را کاهش دهید:

• لباس هایی که تا حد امکان بدن شما را بپوشاند؛
• پشه بند در صورت خوابیدن در طول روز، به طور ایده آل تورهایی با مواد دافع حشرات اسپری شده است.
• صفحه های پنجره؛
• مواد دافع پشه (حاوی DEET، Picaridin یا IR3535)؛ و
• کویل و بخارساز.

از تکثیر( تولید مثل) پشه می توان با موارد زیر جلوگیری کرد:

• جلوگیری از دسترسی پشه ها به زیستگاه های تخم گذاری با مدیریت و اصلاح محیطی؛
• دفع صحیح زباله های جامد و حذف زیستگاه های مصنوعی مصنوعی که می توانند آب را در خود نگه دارند.
• پوشاندن، تخلیه و تمیز کردن ظروف ذخیره آب خانگی به صورت هفتگی؛
• استفاده از حشره کش های مناسب در ظروف ذخیره آب در فضای باز.

اگر مبتلا به دنگی هستید، مهم است:

• استراحت؛
• مایعات زیاد بنوشید؛
• از استامینوفن (پاراستامول) برای درد استفاده کنید.
• از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین خودداری کنید. و
• مراقب علائم شدید باشید و در صورت مشاهده علائم در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.

تاکنون یک واکسن (QDenga) در برخی کشورها تایید و مجوز گرفته است. با این حال، فقط برای گروه سنی 6 تا 16 سال در تنظیمات انتقال بالا توصیه می شود. چندین واکسن دیگر در دست ارزیابی هستند.

پاسخ  سازمان بهداشت جهانی WHO

سازمان بهداشت جهانی WHO  به روش های زیر به تب دنگی پاسخ می دهد:

• از طریق شبکه آزمایشگاهی همکار خود از کشورها در تأیید شیوع بیماری حمایت می کند.
• پشتیبانی فنی و راهنمایی به کشورها برای مدیریت موثر شیوع دنگی ارائه می کند.
• از کشورها در بهبود سیستم های گزارش دهی خود و گرفتن بار واقعی بیماری حمایت می کند.
• آموزش مدیریت بالینی، تشخیص و کنترل ناقل را در سطح کشور و منطقه با برخی از مراکز همکار خود ارائه می دهد.
• تدوین استراتژی ها و سیاست های مبتنی بر شواهد؛
• از کشورها در توسعه راهبردهای پیشگیری و کنترل تب دانگ و اتخاذ پاسخ جهانی کنترل ناقل (2017-2030) و ابتکار جهانی آربوویروس (2022-2025) حمایت کنید.
• توسعه ابزارهای جدید از جمله محصولات حشره کش و فناوری های کاربردی را بررسی و توصیه می کند.
• سوابق رسمی دنگی و دانگ شدید را از بیش از 100 کشور عضو جمع آوری می کند. و
• دستورالعمل ها و کتابچه های راهنما را برای نظارت، مدیریت مورد، تشخیص، پیشگیری و کنترل تب دانگ برای کشورهای عضو منتشر می کند.

مراجع

1. Waggoner، JJ، و همکاران، Viremia و ارائه بالینی در بیماران نیکاراگوئه آلوده واگنر، جی جی و همکاران، ویرمی و ارائه بالینی در بیماران نیکاراگوئه ای آلوده به ویروس زیکا، ویروس چیکونگونیا و ویروس دنگی. بیماری های عفونی بالینی، 2016. 63(12): ص. 1584-1590.
2. Bhatt, S., et al., توزیع جهانی و بار دنگی.  طبیعت، 2013. 496(7446): ص. 504–507.
3. Brady، OJ، و همکاران، پالایش محدودیت‌های فضایی جهانی انتقال ویروس دنگی با اجماع مبتنی بر شواهد.  PLOS Neglected Tropical Diseases, 2012. 6(8): p. e1760.

+25

0