بحران آب و هوای ایران
بحران آب و هوای ایران به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی، تنها می تواند شدت بیشتری پیدا کند و آینده کشور و پایداری منابع آن را به خطر بیندازد.
نویسنده : داوود سلیانچی
ایران یکی از آسیب پذیرترین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (Middle East and North Africa (MENA) در برابر تغییرات اقلیمی است. ایران همچنین مسئولیت مهمی در قبال تغییرات آب و هوایی در سطح جهانی و منطقه دارد، زیرا رتبه اول را در خاورمیانه و هشتمین در سراسر جهان را برای انتشار گازهای گلخانه ای (GHG) با دی اکسید کربن سالانه نزدیک به 617 تن دارد . این انتشار قابل توجه عمدتاً از وابستگی شدید ایران به نفت و گاز طبیعی ناشی می شود. با این وجود، روند سریع شهرنشینی کشور نیز به میزان قابل توجهی به افزایش سطح آلودگی هوا و تشکیل جزایر گرمایی کمک کرده است، جایی که مناطق شهری دمای بالاتری نسبت به محیط اطراف خود دارند.
تغییر اقلیم در ایران در درجه اول با کاهش بارندگی و افزایش دما مشخص می شود. با توجه به موقعیت آن در کمربند عرض جغرافیایی میانی، این یک چالش به خصوص برای کشور ایجاد می کند که شامل مناطق خشک و نیمه خشک با بارش سالانه کمتر از یک سوم میانگین جهانی است. بیش از 82 درصد ایران در حال حاضر به عنوان خشک یا نیمه خشک طبقه بندی شده است و میزان بارندگی در کشور تنها به حدود 250 میلی متر می رسد . ایران همچنین ششمین کشور در معرض خطر طبیعی در جهان است که اغلب با سیل، رانش زمین و خشکسالی مواجه است.
دمای هوا در ایران با میانگین 50 تا 54 درجه سانتیگراد در فصول گرم سال همچنان در حال افزایش است. گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که پیش‌بینی می‌شود ایران در دهه‌های آینده شاهد افزایش میانگین دمای ۲.۶ درجه سانتیگراد و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی باشد. تأثیر چنین گرمای فزاینده ای اخیراً مشهود بود که دولت به دلیل دمای بیش از 100 درجه فارنهایت در پایتخت، تعطیلی اضطراری دو روزه را آغاز کرد.
کشور ما همچنین با کمبود شدید آب مواجه است. ایران از نظر جغرافیایی در منطقه ای خشک با درجه حرارت بالا و بارش باران و برف نسبتاً کمیاب قرار دارد. پراکندگی اقلیمی در ایران به شرح زیر است: 35.5 درصد فوق خشک، 29.2 درصد خشک، 20.1 درصد نیمه خشک، 5 درصد مدیترانه ای و 10 درصد مرطوب. منابع آب نقش مهمی ایفا می کند و به عنوان یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده در توسعه کشور عمل می کند، به طوری که تقریباً 35 درصد از ایرانیان از اوایل دهه 2000 با کمبود آب مواجه بودند. تا سال 2019، ایران در میان کشورهای در معرض خطر بالای کاهش ذخایر آب در رتبه چهارم قرار گرفت. بالا آمدن سطح آب دریاها چالش بلندمدتی دیگری برای کشور ایجاد می کند. تا سال 2050، تخمین زده می شود که بیش از 300 میلیون خانه تحت تأثیر خطوط سواحل افزایش یافته و بیش از 100 میلیون نفر آواره شوند.
علیرغم تشدید خطرات تغییرات آب و هوایی، تلاش های دولت برای گسترش سیاست های کاهش حداقلی باقی مانده است. در عین حال، تغییرات زیست محیطی چالش های امنیتی قابل توجهی را برای ایران به همراه دارد و دولت با ناآرامی های ناشی از کمبود آب و سوء مدیریت مواجه است. اعتراض‌ها به‌ویژه در مناطق خشک جنوب شرقی و بستر خشک شده رودخانه نمادین در شهر مرکزی اصفهان شکل گرفته است.
شاخص های کلیدی محیطی
مناطق تاثیر :
کشاورزی
با افزایش دما و تغییر الگوهای آب و هوایی در ایران، بخش کشاورزی با چالش های متعددی مواجه است که می تواند بر تولید مواد غذایی، ثبات اقتصادی و معیشت روستایی تأثیر بگذارد. اولاً، کاهش بارندگی و تغییر در زمان و شدت بارندگی، الگوهای آبیاری سنتی را مختل کرده و دسترسی به آب را برای کشاورزی کاهش می‌دهد. حدود 60 درصد از اراضی زراعی ایران دیم است که 32 درصد از کل تولید را تشکیل می دهد. کاهش بارندگی منجر به کاهش عملکرد محصول شده و پایداری شیوه های کشاورزی در کشور را تهدید می کند. دوم، افزایش دما نیز تبخیر را تسریع می کند و باعث می شود رطوبت خاک به سرعت کاهش یابد. علاوه بر این، تنش گرمایی طولانی مدت به محصولات زراعی آسیب می رساند، عملکرد را کاهش می دهد و بر سلامت و بهره وری دام تأثیر می گذارد. در نتیجه، برخی از محصولات سنتی ممکن است در ایران تحت این شرایط آب و هوایی تغییریافته کمتر قابل دوام باشند، که منجر به تغییر الگوهای کشت می‌شود و کشاورزان ممکن است نیاز به اتخاذ گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی یا مقاوم به گرما داشته باشند که می‌تواند بر تنوع محصولات تأثیر بگذارد. تولیدات کشاورزی و سنت های غذایی محلی؛ از جمله میوه ها، برنج و ذرت. تغییر آب و هوا همچنین می تواند فرآیندهای گلدهی، گرده افشانی و میوه دهی را مختل کند و بهره وری محصول را کاهش دهد. در برخی موارد، حتی ممکن است منجر به شکست محصول شود و بر دسترسی و قیمت مواد غذایی تأثیر بگذارد.
سلامتی
تغییرات اقلیمی در ایران اثرات خاصی بر بخش سلامت دارد، به ویژه در مورد افزایش بروز و حساسیت به بیماری‌های عفونی و ناقلین. مالاریا، یکی از شایع ترین بیماری ها در کشور، بار قابل توجهی را به همراه دارد. ایران از سال 2002 تا 2017 مجموعا 134273 مورد مالاریا را گزارش کرده است. با این حال، میزان بروز از 0.24 مورد به ازای هر 1000 نفر در سال 2002 به 0.01 مورد در هر 1000 نفر تا سال 2017 کاهش یافته است که به هدف دولت برای ریشه کنی مالاریا تا سال 2025 نزدیک تر می شود. بیماری های منتقله از آب نیز به شدت تحت تأثیر شرایط آب و هوایی در ایران. اگرچه موارد ابتلا به وبا از قرن بیستم به طور قابل توجهی در کشور کاهش یافته است، مناطق زیادی به دلیل عواملی مانند سیل، کاهش کیفیت آب و افزایش تراکم جمعیت مستعد شیوع بالقوه هستند. پیش بینی های آب و هوایی نشان می دهد که افزایش دما به میزان 1-1.4 درجه سانتی گراد در چندین استان بستری شدن در بیمارستان را برای اسهال و وبا افزایش می دهد. آلودگی هوا تهدید دیگری برای بخش سلامت ایران است. تهران، پایتخت ایران، یکی از آلوده ترین شهرهای جهان است و به طور قابل توجهی تحت تاثیر افزایش دما قرار خواهد گرفت. تهران در سال 2007 تلفات سرسام آوری را تجربه کرد و تخمین زده می شود که هر ماه 3600 ایرانی به دلیل مسائل مربوط به مه دود جان خود را از دست می دهند. به طور کلی، سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی می‌کند تا سال 2080، 70 مرگ ناشی از اقلیم در ایران به ازای هر 100000 نفر، در مقایسه با تخمین اولیه 6 مرگ در هر 100،000 نفر باشد.
آب
ترکیب تغییرات اقلیمی، تغییرات در الگوهای اقلیمی و چالش‌های موجود در مدیریت منابع آب باعث کاهش گسترده منابع آبی در ایران شده است. در نتیجه، خطر ناپدید شدن دریاچه‌های ارومیه، هامون، پریشان و شادگان وجود دارد و برداشت بیش از حد سالانه آب‌های زیرزمینی منجر به کاهش سطح آن می‌شود. منابع آبی ایران به دلیل تأثیرات تغییرات اقلیمی تحت فشار قابل توجهی قرار دارند. به عنوان مثال، در سال 2018، 25 درصد کاهش بارندگی داشته است که حتی بر مناطق معمولی پر آب در شمال و شمال غرب کشور تأثیر گذاشته است. این منجر به کاهش قابل ملاحظه 33 درصدی، تقریباً هفت کیلومتر مکعب (کیلومتر مکعب)، در سطح آب سدهای اصلی نسبت به سال قبل شد. وضعیت در ایران به طور پیوسته رو به وخامت است. در اواسط دهه 2010، دریاچه ارومیه در شمال غربی تقریباً در آستانه ناپدید شدن بود تا اینکه احیای آن توسط سازمان ملل متحد تسهیل شد. ساخت سدها، چه رودخانه کرخه در خدمت سد کرخه استان خوزستان باشد، چه زاینده رود که از فلات ایران عبور می کند و یا حوضه آبخیز سد درودزن در جنوب، موضوع کم آبی را تشدید کرده است. در طول چند دهه گذشته، ایران به عنوان سومین سازنده بزرگ سد در جهان ظاهر شده است و تنها پس از چین و ژاپن قرار دارد. در نتیجه، بسیاری از رودخانه‌ها در ایران و کشورهای همسایه خشک شده‌اند که منجر به تشدید تنش‌ها در منطقه و نگرانی‌ها در مورد درگیری‌های احتمالی مرتبط با کمبود آب شده است.
انرژی
ایران دارای برخی از بزرگترین ذخایر نفت و گاز جهان است که صادرات نفت معادل 15.8 درصد تولید ناخالص داخلی کشور است. بنابراین، ایران سهم قابل توجهی در انتشار گازهای گلخانه ای (GHG) در سطح جهان دارد. در حالی که مصرف انرژی در ایران در حال حاضر امتیاز پایینی دارد، انتظار می‌رود که به دلیل تغییرات آب و هوایی و افزایش دما افزایش قابل توجهی داشته باشد. در حال حاضر، مصرف سرانه برق در مقایسه با میانگین جهانی نسبتاً متوسط است و در حدود 3000 کیلووات ساعت (کیلووات ساعت) در هر نفر است که عمدتاً توسط گاز طبیعی با 61 درصد و نفت با 37 درصد تأمین می شود. در عین حال، امواج گرمای مکرر و طولانی‌تر پیش‌بینی می‌شود که تقاضای انرژی برای سرمایش را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و به دوره‌های طولانی‌تری از عرضه مداوم نیاز دارد. برای رسیدگی به این مسائل، اصلاح یارانه انرژی از اوایل دهه 2000 با هدف ارتقای فن آوری های بهره وری انرژی و تغذیه منابع انرژی تجدیدپذیر در ترکیب انرژی ارائه شده است.
