نگاهی تاریخی به نامگذاری روز زن در جهان و ایران
8 مارس روز زن
نویسنده :داوود سلیانچی
آنچه امروز از آن به عنوان هشت مارس یا روزجهانی زن نام می بریم ریشه در اواسط قرن نوزدهم و دهه های آغازین قرن بیستم دارد. هشتم مارس، روز جهانی زنان کارگر نامیده می شد ، بزرگداشتی است که در بسیاری از کشورهای جهان گرامی داشته می شود.
هشتم مارس روزی است که زنان جهان بدون توجه به گرایشات مختلف فکری، عقیدتی،نژادی و … به یادآوری موفقیت ها و دستاوردهای شان می پردازند. در حقیقت، این روز مجالی است برای نگاه کردن به گذشته در مسیر تلاش ها، منازعه ها و فعالیت های پیشین، و بیشتر برای نگریستن در راستای حرکت های پیش رو برای باز کردن راه در جهت شکوفایی استعدادها و فرصت هایی که در انتظار نسل آینده زنان است.
تاریخچه روز جهانی زن
سوزان بی آنتونی یک فعال سیاسی و از مدافعان حقوق زنان بود. پس از جنگ داخلی امریکا، او برای اصلاحیه چهاردهم مبارزه کرد که به منظور اعطای شهروندی به همه آمریکایی‌های بومی و تابعیت شده به این امید که شامل حقوق رای می‌شود، پرداخت. اگرچه اصلاحیه چهاردهم در سال 1868 تصویب شد، اما هنوز رای آنها را تضمین نکرد. در سال 1869، انجمن ملی حق رأی زنان (NWSA) توسط الیزابت کدی استانتون و سوزان بی. آنتونی برای ادامه مبارزه برای حقوق زنان تأسیس شد.
در اوایل دهه 1900، زنان با نابرابری دستمزد، فقدان حق رای، و کار بیش از حد مواجه بودند. در پاسخ به همه اینها، 15000 زن در سال 1908 در شهر نیویورک راهپیمایی کردند تا حقوق خود را مطالبه کنند. در ۲۸ فوریهٔ سال 1909، اولین روز ملی زن مطابق با اعلامیه حزب سوسیالیست آمریکا برگزار شد. این مراسم توسط حزب سوسیالیست آمریکا، برای یادبود اعتصاب «اتحادیه جهانی زنان کارگر صنایع پوشاک» در سال ۱۹۰۸ سازمان یافت. این جشن در آخرین یکشنبه فوریه تا سال 1913 برگزار می شد.
کلارا زتکین (چپ) و رزا لوکزامبورگ (راست) در ژانویه 1910
در کنفرانس بین المللی زنان در اوت 1910 لوییس زیتس سوسیالیست آلمانی پیشنهاد تأسیس سالانه روز بین‌المللی زن را داد و کلارا زتکین سوسیالیست پیشرو که بعدها یک رهبر کمونیست شد از او حمایت کرد، و رهبر دفتر زنان شد. زتکین پیشنهاد کرد که یک روز ویژه زن هر ساله برگزار شود و روز جهانی زن در سال بعد در اتریش، دانمارک، آلمان و سوئیس با حضور بیش از یک میلیون نفر در این راهپیمایی ها شرکت کردند.
در سال ۱۹۱۳ زنان روسی اولین روزِ جهانیِ زن را در آخرین شنبه فوریه برپا داشتند. در سال ۱۹۱۷ تظاهراتی تحت عنوان روز بین‌المللی زن در سنت پترزبورگ در آخرین پنجشنبه فوریه (مصادف با ۸ مارس میلادی) برپا شد که سرآغاز انقلاب فوریه بود
در 18 اوت 1920، اصلاحیه نوزدهم تصویب شد و به زنان سفیدپوست حق رای در ایالات متحده اعطا شد.
در 8 مارس 1917، در پتروگراد، 23 فوریه 1917 بر اساس تقویم ژولیانی، زنان کارگر نساجی تظاهراتی را آغاز کردند که در نهایت تمام شهر را فرا گرفت و خواستار “نان و صلح” ، پایان جنگ جهانی اول، کمبود مواد غذایی، و به تزاریسم. این آغاز انقلاب فوریه بود، که در کنار انقلاب اکتبر، انقلاب دوم روسیه را تشکیل داد. رهبر انقلاب لئون تروتسکی نوشت: “23 فوریه (8 مارس) روز جهانی زن بود و جلسات و اقداماتی پیش بینی شده بود. اما ما تصور نمی کردیم که این “روز زن” انقلاب را افتتاح کند. اقدامات انقلابی پیش بینی شده بود اما بدون تاریخ. اما صبح، علیرغم دستورات خلاف آن، کارگران نساجی کار خود را در چندین کارخانه رها کردند و نمایندگانی را برای درخواست حمایت از اعتصاب فرستادند… که منجر به اعتصاب گسترده شد… همه به خیابان ها رفتند». هفت روز بعد، تزار نیکلاس دوم از سلطنت کنار رفت و دولت موقت به زنان حق رای داد.]
در سال 1917، پس از انقلاب اکتبر، بلشویک‌ها الکساندرا کولونتای و ولادیمیر لنین IWD را در اتحاد جماهیر شوروی تعطیل رسمی کردند. پس از انقلاب اکتبر انقلابی بلشویک الکساندرا کولونتای و ولادمیر لنین، این روز را در اتحاد جماهیر شوروی مناسبتی رسمی اعلام کردند. اما تا ۱۹۶۵ یک روز غیر تعطیل بود. در ۸ می ۱۹۶۵ شورای عالی ریاست اتحاد جماهیر شوروی روز بین‌المللی زنان را یک روز تعطیل در اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد. «برای یادبود مقاومت و ایستادگی زنان شوروی در ساختار کمونیست، در دفاع از سرزمین مادری در جنگ بزرگ وطن، در قهرمانی و از خودگذشتگی در جلو و عقب (جبهه‌ها) و همچنین نشان دادن مشارکت عظیم زنان برای تقویت دوستی در بین مردم و تلاش برای صلح، روز زن باید مانند دیگر وقایع برپا شود.»
پس از پذیرش رسمی آن در روسیه شوروی، IWD عمدتاً در کشورهای کمونیستی و توسط جنبش کمونیستی در سراسر جهان جشن گرفته شد. رهبر کمونیست دولورس ایباروری راهپیمایی زنان را در مادرید در سال 1936 در آستانه جنگ داخلی اسپانیا رهبری کرد. کمونیست های چینی این تعطیلات را در سال 1922 آغاز کردند، اگرچه به زودی در طیف سیاسی مورد توجه قرار گرفت: در سال 1927، گوانگژو شاهد راهپیمایی 25000 زن و حامی مرد، از جمله نمایندگان Kuomintang، YWCA، و سازمان های کارگری بود. پس از تأسیس جمهوری خلق چین در 1 اکتبر 1949، شورای دولتی در 23 دسامبر اعلام کرد که 8 مارس تعطیل رسمی خواهد بود و به زنان نیم روز مرخصی داده می شود.
تقریباً تا سال 1967 که توسط فمینیست های موج دوم مورد استفاده قرار گرفت، عمدتاً یک تعطیلات کمونیستی باقی ماند. این روز مجدداً به عنوان روز کنشگری مطرح شد و گاهی اوقات در اروپا به عنوان “روز جهانی مبارزه زنان” شناخته می شود. در دهه‌های 1970 و 1980، چپ‌ها و سازمان‌های کارگری به گروه‌های زنان پیوستند و خواستار دستمزد برابر، فرصت‌های اقتصادی برابر، حقوق قانونی برابر، حقوق باروری، مراقبت از کودکان یارانه‌ای، و پیشگیری از خشونت علیه زنان شدند.
سازمان ملل متحد در سال 1975 جشن روز جهانی زن که به عنوان سال جهانی زن اعلام شده بود را آغاز کرد. در سال 1977، مجمع عمومی سازمان ملل متحد از کشورهای عضو دعوت کرد تا 8 مارس را به عنوان تعطیل رسمی سازمان ملل برای حقوق زنان و صلح جهانی اعلام کنند. ولی زنان اروپای شرقی که در آمریکای شمالی ساکن بودند، روز جهانی زن را دهه‌ها پیش از این برگزار می‌کردند. در طول جنگ جهانی دوم بعضی از کشورهای غربی، بر این روز به عنوان مشارکت زنان در جنگ و شکست فاشیسم تأکید کردند. النور روزولت بزرگداشت وحدت جهانی زنان را در ستونِ «روز من» در سال ۱۹۴۴ ستایش کرد.
در سراسر جهان
در برخی از کشورها مانند استرالیا، کامرون، کرواسی، رومانی، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، ویتنام، و شیلی، تعطیل رسمی رسمی نیست، زنان در خیابان در حال جشن گرفتن روز جهانی زن هستند . در کامرون روز تعطیل رسمی در چندین کشور در سراسر جهان است، از جمله افغانستان، آنگولا، ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، بورکینافاسو، کامبوج، چین (برای فقط زنان)، کوبا، گرجستان، آلمان (فقط برلین)، گینه بیسائو، اریتره، قزاقستان، قرقیزستان، لائوس، ماداگاسکار (برای فقط زنان)، مولداوی، مغولستان، مونته نگرو، نپال، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، اوگاندا، اوکراین، ازبکستان، و زامبیا.
میموزای زرد نماد IWD در اوکراین و ایتالیا است
صرف نظر از وضعیت قانونی، در بسیاری از نقاط جهان، مرسوم است که مردان به همکاران و عزیزان زن گل و هدایای کوچک می دهند. در برخی کشورها (مانند بلغارستان و رومانی) این روز را معادل روز مادر نیز می دانند که در آن کودکان نیز هدایای کوچکی به مادران و مادربزرگ های خود می دهند. در جمهوری سوسیالیستی چکسلواکی، سالانه جشن های بزرگی به سبک شوروی برگزار می شد. پس از سقوط کمونیسم، تعطیلات، که عموماً به عنوان یکی از نمادهای اصلی رژیم قدیم در نظر گرفته می شد، در هاله ای از ابهام فرو رفت. روز جهانی زن به پیشنهاد سوسیال دموکرات ها و کمونیست ها توسط پارلمان جمهوری چک در سال 2004 به عنوان یک «روز مهم» رسمی دوباره برقرار شد. این موضوع بحث‌هایی را برانگیخت زیرا بخش بزرگی از مردم و همچنین راست‌های سیاسی این تعطیلات را یادگاری از گذشته کمونیستی کشور می‌دانند.
روز زن به طور گسترده در فرانسه به عنوان Journée Internationale des Femmes جشن گرفته می شود. در ایتالیا، این تعطیلات توسط مردانی که میموزاهای زرد به زنان می دهند، برگزار می شود. این موضوع از سیاستمدار کمونیست ترزا ماتی سرچشمه گرفت، که در سال 1946 میموزا را به عنوان نماد IWD انتخاب کرد زیرا نمادهای غالب آن روز، بنفشه و زنبق، بسیار کمیاب و گران بودند که به طور مؤثر در ایتالیا مورد استفاده قرار نگرفت.
در ایالات متحده، بئاتا پوزنیاک ، بازیگر و فعال حقوق بشر، با شهردار لس آنجلس و فرماندار کالیفرنیا برای لابی کردن اعضای کنگره ایالات متحده برای پیشنهاد رسمیت رسمی این تعطیلات همکاری کرد . در فوریه 1994، به پیشنهاد بئاتا پوزنیاک، H. J. Res توسط نماینده ماکسین واترز، همراه با 79 حامی، در تلاش برای به رسمیت شناختن رسمی 8 مارس همان سال به عنوان روز جهانی زن معرفی شد. این لایحه متعاقباً به کمیسیون پست و خدمات ملکی مجلس نمایندگان ارجاع شد و همچنان در آن باقی ماند. رای هیچ یک از مجلسین کنگره در مورد این قانون به دست نیامد
روز زن در ایران باستان ( آیین زرتشت ) : روز خرد و درست منشی
از گذشتگان دور روز زن را در اسفندگان پنجم اسفند برگزار می کردند. این روز سپندارمزد نامیده می شود که نگهبان زمین است، از آنجایی که زمین همانند زنان باروری دارد، این جشن برای گرامیداشت زنان نیکوکار برگزار می شود، واژه سپندارمزد در اوستا به معنی فروتنی و بردباری است.در این روزها مادران از فرزندان خود و زنان از مردان پیشکش هایی دریافت می کنند و زنان نیکوکار، پاکدامن و پرهیزگار مورد تشویق قرار می گیرند. در سفره این جشن جامی از شیر و تخم مرغ که نشانه ماه بهمن است قرار دارد. به جز آنها میوه های فصل به ویژه انار و سیب، شاخه های گل، شربت و شیرینی، برگ های خشک آویشن با دانه هایی از سنجد و بادام در چهار گوشه سفره قرار می دهند و مواد خوشبو و کندر بر روی آتش می گذارند و مقدار کمی از هفت گونه حبوبات و دانه ها که در جشن مهرگان برای سفارش کاشتن در آن فصل در سفره جشن مهرگان قرار داده اند می گذارند.
این آیین یکی از جشنهای “نامروزی” است که تازه به این نام مصطلح شدهاند. یعنی جشنهایی که نام روز و نام ماه با هم دیگر انطباق پیدا میکنند. در هر سال ۱۲ تا از این جشنها وجود دارند. زمانی که نام روز در ماه و نام ماه یکی میشوند، این جشن را میگیرند. بنابراین سپندارمزدان آخرین جشن از این جشنهای دوازده‌گانه است.
طبق سالنامه باستانی، روز اسفند از ماه اسفند يعنى پنجمين روز از اين ماه (5 اسفند) و بنابر نگرش برخی در تقويم امروزى (هجري خورشيدي) 29 بهمن ماه روز سپاسدارى از جايگاه زنان و مادران است.
روز اسفندگان متعلق به همه ايرانيان است از هر قوم و از هر مذهب. اين روز را (29 بهمن یا ۵ اسفند) را ميتوان روز عشق و دوستي ناميد که تقريبا برابر و بسیار بهتر از روز ولنتاين بيگانگان مي باشد که در حال رسوخ به فرهنگ ناب ایرانی ما می‌باشد.
روز بین‌المللی زنان در برخی از مناطق، رنگ و بوی سیاسی خود را از دست داده و تبدیل به مناسبتی برای مردان شده تا عشقِ خود را به زنان نشان دهند و آمیزه‌ای از روز مادر و روز ولنتاین شده‌است.
زنان معماران واقعی جامعه هستند
از روز ازل و خلقت انسان، مقام زن و مادر جایگاه والایی در بین هر قوم و نژاد و ملتی، با هر آداب و آیینی داشته است. نام مادر همواره بر صدر اوراق تاریخ خواهد درخشید و مهر و عطوفتش همیشه در اذهان تداعی خواهد شد طوری که با بردن نام مادرقلب کوچک و بزرگ سرشار از شور و حرارت و مهر و الفت می شود و پر تپش تر می زند. در ایران اسلامی روز ولادت حضرت فاطمه (س) به عنوان روز مادر نام گرفته تا زنان و مادران این مرز و بوم از او درس ایمان، فداکاری و مهربانی بیاموزند.
منزلت مادر:
هر چند همه ادیان الهی مقام ارزشمندی برای مادر قایلند و به او احترام می گذارند، ولی اسلام بیش از دیگر مکاتب به این مسئله توجه نموده و به مادر عظمت بخشیده است. حقوقی را که اسلام برای مادران مشخص کرده، بسیار فراتر از حقوقی است که برای دیگران حتی پدر قایل شده است؛ چرا که مادر مربی انسان و در حقیقت پرورش دهنده جامعه است و اوست که می تواند فرد و جامعه را به سعادت برساند و یا به شقاوت و بدبختی بکشاند.
خداوند متعال در قرآن کریم پس از توصیه به احسان والدین، تحمل رنج و زحمت های مادر را بیان می کند و می‌فرماید: «حملته امّه کُرها و وضعته کُرها و فصالُه ثلاثون شهرا حتّی اذا بلغ أشدّه و بلغ اربعین سنة»؛ «مادرش او (فرزند) را با ناراحتی حمل می کند و با ناراحتی بر زمین می گذارد و دوران حمل و از شیر باز گرفتنش سی ماه است تا زمانی که به کمال و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد.
رهبر عالیقدر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله در یک جمله زیبا مقام و منزلت حقیقی مادر را چنین بیان می کند” الجنه تحت اقدام الامهات بهشت زیر پای مادران است .” و در جمله ای دیگر فرمود: “تحت اقدام الامهات روضه من ریاض الجنه; جای قدمهای مادران باغی از باغهای بهشت است .”
هر ساله از سوی معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده و ریاست ستاد بزرگداشت مقام زن، عناوین هفته بزرگداشت مقام زن و روز مادر را اعلام می شود.
- زن، امنیت و عدالت اجتماعی
- زن، امامت و مشارکت سیاسی – اجتماعی
- زن، کارآفرینی، تاب آوری، اقتصاد مقاومتی
- زن، خودباوری ، شکوفایی خانواده
- زن، معنویت، سیره فاطمی، سبک زندگی ایرانی – اسلامی
- زن، نقش آوری چندگانه ، مسئولیت پذیری و ایثار
- زن، سلامت و نشاط، اصلاح الگوی مصرف
مراسم گرامیداشت روز جهانی زن توسط سازمان ملل متحد با موضوع «برابری جنسیتی امروز برای فردای پایدار» با یک رویداد مجازی سطح بالا (TBC) در روز سه‌شنبه، 8 مارس 2022، ساعت 10 تا 11:30 صبح به وقت شرقی برگزار می‌شود. دبیر کل سازمان ملل متحد، رئیس مجمع عمومی، رئیس کمیسیون وضعیت زنان، مدیر اجرایی زنان سازمان ملل متحد و همچنین فعالان و افراد مشهور شرکت خواهند کرد. این رویداد با میزگردی در سطح بالا و اجرای موسیقی دنبال خواهد شد.
