سبک زندگی سالم
سبک زندگی سلامت محور یکی از شاخه های سبک زندگی است که می تواند سالم یا ناسالم باشد. سبک زندگی سلامت محور به عنوان یک پدیده چند علتی، چند بعدی و چند دلالتی به الگوهای جمعی رفتار که می توانند برای جلوگیری از مشکلات مربوط به سلامت و تضمین کننده سلامت برای فرد باشد و شامل اعمالی از قبیل رژیم غذایی، مصرف الکل، مدیریت استرس، بهداشت شخصی و دیگر اعمال و رفتارهای مرتبط با سلامت است. جوهره تعریف سبک زندگی سلامت محور انسجام در انجام دادن مجموعه ای از رفتارهای مرتبط با بهداشت و سلامت است.
نوشته : دکتر فاطمه ابهر
زندگی معمولی انسان‌ها همواره با فشارهایی همراه بوده که انسان خود مسبب آن است. همه انسان‌ها در هر موقعیتی که هستند خواهان آسایش و زندگی معمولی و بی‌دغدغه هستند؛ اما همراه شدن زندگی انسان‌ها با اضطراب‌ها، افسردگی‌ها و دلخوری‌ها، انسان را از هدف زندگی دور ساخته است. زندگی به نوبه خود به پازلی سخت و پیچیده می‌ماند؛ حال اگر انسان خود بر این سختی و پیچیدگی بیفزاید دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند. به‌طور معمول انسان در طول زندگی پیوسته به فردا یا اشتباه‌هایی که در گذشته انجام داده فکر کرده و سعی نمی‌کند در زمان حال زندگی کند. همین موضوع مقدمه بروز دغدغه‌ها و افسردگی‌ها در زندگی میشود.
داشتن سبک زندگی سالم برای همه مهم است. وقتی در مسیر حفظ سلامت خود گام برمی داریم، احساس بهتری نیز خواهیم داشت – تناسب اندام، اعتماد به نفس و آرامش بیشتر و توانایی بیشتر در مدیریت مسائل مختلف. در دهه های اخیر سبک زندگی به عنوان یک عامل مهم سلامت، بیشتر مورد توجه محققان قرار گرفته است.در واقع “سبک زندگی” مجموعه ای از ویژگی های ساکنان یک منطقه در زمان و مکان خاص است و شامل رفتارها و عملکردهای روزمره افراد در شغل، فعالیت ها، سرگرمی و رژیم غذایی آنها می شود. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت WHO)، 60 درصد ) از عوامل مرتبط با سلامت فردی و کیفیت زندگی با سبک زندگی ارتباط دارد. میلیون ها نفر در جهان از یک سبک زندگی ناسالم پیروی می کنند و در نتیجه با بیماری، ناتوانی و حتی مرگ روبرو می شوند. مشکلاتی مانند بیماری های متابولیک، مشکلات مفصلی و اسکلتی، بیماری های قلبی-عروقی، فشار خون بالا، اضافه وزن، خشونت و غیره می تواند ناشی از یک سبک زندگی ناسالم باشد. از طرفی دیگر، ظهور فناوری های جدید در IT مانند اینترنت و شبکه های ارتباطی مجازی، دنیای ما را به سمت چالشی بزرگ یعنی استفاده بیش از حد از فناوری سوق می دهد که سلامت جسمی و روانی افراد را تهدید می کند.
شیوه زندگی سالم منبعی ارزشمند برای کاهش شیوع و تاثیر مشکلات بهداشتی و ارتقای سلامت، تطابق با عوامل استرس زای زندگی و بهبود کیفیت زندگی است. سبک زندگی به ما کمک میکند تا آنچه را که مردم انجام می دهند، دلیل انجامشان و معنی عملشان برای خودشان و دیگران را درک کنیم.
سبک زندگی نمايانگر نگاه فرد به زندگی، جهان و ارزشهای مورد قبول اوست.به بیان ديگر سبک زندگی سمبل و نماد هدايت افراد يک جامعه است که تمامی جنبه های زندگی آنها را در بر می گیرد. شیوه زندگی سالم منبعی ارزشمند برای کاهش شیوع و تاثیر مشکلات بهداشتی و ارتقای سلامت، تطابق با عوامل استرس زای زندگی و بهبود کیفیت زندگی است. سبک زندگی به ما کمک می کند تا آنچه را که مردم انجام می دهند، دلیل انجامشان و معنی عملشان برای خودشان و ديگران را درک کنیم. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، پنج بیماری به عنوان مهمترين بیماری های مزمن در جهان شناخته شده اند که عبارتند از چاقی، سکته قلبی، ديابت، سرطان و پوکی استخوان که تمامی آنها با سبک زندگی و تغذيه ارتباط مستقیم دارند .
کاربرد الگوهای رفتاری مثبت در زندگی در ارتقای سلامت فردی موثر می باشد.53 درصد از علل مرگ و میر افراد با سبک زندگی آنها ارتباط دارد. بسیاری از مشکلات بهداشتی از قبیل چاقی،بیماری های قلب و عروق،انواع سرطان و اعتیاد که امروزه در اغلب کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه به چشم می خورد با دگرگونی های سبک زندگی افراد آن جامعه ارتباط دارد.
تحقیقات نشان می دهد که عوامل زيادی بر کیفیت زندگی فرد و ابعاد آن تاثیر می گذارند که از آن جمله می توان به عوامل فردی، اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد. يکی از اين عوامل سن می باشد به طوری که بسیاری از مطالعات نشان داده اند با افزايش سن میانگین کیفیت زندگی کاهش می يابد. همچنین کیفیت زندگی با جنسیت در ارتباط می باشد به طوری که در اکثر مطالعات، زنان نسبت به مردان دارای کیفیت زندگی پايین تری بوده اند.
مطالعات ديگری نشان داده اند که بین رژيم غذايی و کیفغیت زندگی رابطه معنی داری وجود دارد.. .همچنین تحقیقات نشان داده اند که فعالیت فیزيکی بر روی کیفیت زندگی تاثیر می گذارد.
سبک زندگی در شکل نوین اوّلین بار توسّط «آلفرد آدلر» در روانشناسی به سال 1929 میلادی ابداع شد. هرچند آدلر آن را ابداع کرد، ولی پیروان کلاسیک او و دیگران به تفصیل آن پرداخته‌اند. محقّقان تعاریف گوناگونی بر اساس بینش و نگرش خاصّ خود ارائه داده‌اند. جامعه‌شناسان در تعاریف جامعه‌شناسانه، بیشتر بر هنجارها و منش‌های اجتماعی افراد در جامعه تأکید دارند و روانشناسان بیشتر به بُعد فردی و شخصیّتی می‌پردازند، ولی آنچه مهمّ است اینکه این تعاریف تک بُعدی هستند و فقط به یک بُعد از ابعاد زندگی انسان‌ها توجّه داشته‌اند، ولی از آنجا که آیین اسلام، آیینی جامع و کامل است و انسان‌ها را کامل‌تر و جامع‌تر مورد ارزیابی قرار می‌دهد و زندگی را با پشتوانة امور اعتقادی و بینش‌ها مورد ارزیابی قرار می‌دهد، حتّی رفتارهایی همانند نماز، اگر اعتقاد به خدا و معاد را پشتوانة خود نداشته باشد، رفتار اسلامی محسوب نمی‌شود، چنان‌که بسیاری از رفتارهای مرتاضان و درویشان اسلامی نیست.
بر اساس نظريات سبک زندگی سوبل(Sobel) ، کلیتهای فرهنگی وقواعد اقتصادی و سیاسی بر سبک زندگی تاثیر میگذارد. و طبق نظريات آدلرAdler) ) ، يکی از مسائلی که سبک زندگی در آنها نمود پیدا می کند روابط بین فردی است که مربوط به عشق و شغل می شود.
گرچه مطالعات زيادی در ارتباط با بررسی کیفیت زندگی، سبک زندگی و ابعادشان و عوامل موثر بر آن انجام گرفته است اما غالب اين پژوهشها روی جمعیت های خاص، بیماران و سالمندان بوده است، بنابراين و با توجه به اهمیت بررسی کیفیت زندگی به عنوان يکی از شاخصهای مهم سنجش سلامت در جمعیت عمومی و اهمیت بررسی ابعاد آن و به ويژه با توجه به اهمیت بررسی تاثیر سبک زندگی بر آن به عنوان يکی از عوامل اصلی ارتقای سطح کیفیت زندگی که که کمتر مورد توجه قرار گرفته است،
در دهه های اخیر، مفهوم سبک زندگی به معنای عام و سبک زندگی سلامت محور در معنای خاص، نظر بسیاری از جامعه شناسان و محققان حیطة سلامت را به خود جلب کرده است. مطالعة سبک زندگی سلامت محور به بررسی الگوهای جمعی رفتارهایی می پردازد که سلامت افراد را در معرض خطر قرار می دهند. این پژوهش ها، در پی یافتن علل تضمین کنندة سلامت اند. پژوهش ها در این زمینه یا به صورت توصیف این الگوهای رفتاری سلامت بوده اند یا در پی تبیین این الگوها برآمده اند. تبیین های انجام شده عمدتاً تعیین کننده هایی همچون انتخاب های فردی و عوامل اجتماعی را مد نظر قرار داده اند.
پدیده شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع که با تغییرات وسیع در سبک زندگی همراه است، در کنار بهبود شاخص های بهداشتی که سبب افزایش میزان امید به زندگی شده است. با این وجود مهمترین عوامل افزایش بار بیماریهای غیر واگیر می باشند. از مهمترین عوامل مرتبط با سبک زندگی که در مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیر واگیر نقش بسزایی دارند می توان به کم تحرکی، تغذیه ناسالم، مصرف الکل و مصرف دخانیات اشاره کرد.
سبک زندگی سالم ابعاد مختلفی دارد و بعد های روانی ,اجتماعی,معنوی و… را شامل می شود. سازمان بهداشت جهانی سلامت را برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی، و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو، را یک سبک زندگی سالم میداند …
در همین رابطه بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی ، 80 – 70 درصد مرگ ها در کشورهای توسعه یافته و 50-40 درصد مرگ ها در کشورهای کمتر توسعه یافته در ارتباط با رفتارهای حفظ و ارتقاء دهنده سلامتی مردم می باشد. به عنوان مثال فشارخون بالا، مصرف سیگار و کمبود فعالیت فیزیکی مناسب به ترتیب عامل 13 ، 9 و 6 درصد مرگ ها در جهان می باشد.
ارتقای بهداشت و تأمین سلامت سالمندان جامعه -که در سال‌های آتی بخش بزرگی از جمعیت را به خود اختصاص خواهند داد-، از ارکان مهم پیشرفت جوامع است. شواهد موجود نشان می‌دهد بالغ بر 53 درصد مرگ ومیر افراد، با سبک زندگی آنها ارتباط دارد. اهمیت سبک زندگی و عوامل مرتبط با آن، محققان را برآن داشت که به بررسی سبک زندگی و سلامت بپردازند.
افراد برای ارتقای سلامت نیازمند اصلاح شیوه زندگی بوده و نقش همکاری های بین بخشی و توانمند سازی اقشار جامعه به منظور تأمین و ارتقای سلامت و کاهش عوامل خطر غیرقابل انکار است.
سبک زندگی سالم، یک زندگی متعادل است که در آن شخص به طور آگاهانه دست به انتخاب های سالم می زند. اهمیت سبک زندگی بیشتر از آن جهت است که روی کیفیت زندگی و پیشگیری از بیماری ها موثر می باشد.
علاوه بر نقش مهم دولت ها و سیاست گذارهای بهداشتی در پیشگیری از ایجاد عوامل خطر بیماریها و ارتقاء سلامت، سهم خود افراد جامعه در نیل به این امر مهم میباشد. ارتقاء سلامت فرایند توانمند سازی افراد برای افزایش کنترل بیشتر بر بهبود و حفظ سلامتی خود می باشد.
سازمان بهداشت جهانی مشارکت در رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت را برای تمام گروه های جمعیتی توصیه کرده و رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت به عنوان الگویی چند بعدی جهت تعدیل رفتار و تلاش جهت حفظ و ارتقای سلامت تعریف شده است. به علت اینکه جوانان در وضعیت نسبتاً سالمی از زندگی در نظر گرفته می شوند، تلاشهای ارتقاء دهنده سلامت در مورد آنان به عنوان یک الویت در نظر گرفته نمی شود. درحالی که تحقیقات انجام گرفته، نشانگر وجود رفتارهای غیربهداشتی و نامناسب بودن سبک زندگی در بین این قشر مهم اجتماع می باشد.
همچنین سالم بودن چیزی فراتر از خوردن گاه و بی گاه سالاد یا رفتن به پیاده روی کوتاه مدت هر چند هفته یک بار است و شما نیازمند رعایت موارد مختلفی هستید تا بتوانید سبک زندگی سالم و خوبی داشته باشید.
برای داشتن یک سبک زندگی سالم و خوب در وهله نخست شما باید یک برنامه مناسب با سبک زندگی خودتان تنظیم کنید همانطور که گفتیم زندگی سالم فراتر از ورزش کردن های بی برنامه و گاه و بیگاه و…است وابعاد گسترده تری از زندگی افراد را شامل میشود.
زندگی سالم به صورتی نیست که بگوییم این زندگی سالم است و ان یکی ناسالم! بلکه سبک زندگی افراد را میتوان یک طیف در نظر گرفت که یک سمت آن زندگی کاملا سالم است و سمت دیگر ان زندگی ناسالم!هر شخصی با توجه به سبک زندگیش در قسمتی از این طیف جای میگیرد,ممکن است شخصی زندگی کاملا سالم و ایده عالی داشته باشد ولی شخصی دیگرسبک زندگی کاملا ناسالم.همچنین شخص دیگری ممکن است درست وسط این طیف قرار گیرد و… برای داشتن یک زندگی سالم و با نشاط لازم است که مواردی را در ابعاد سلامت روانی و جسمانی رعایت کنیم.یعنی به عبارتی نمی شود فقط به جنبه جسمانی انرژِی و وقت گذاشت و ورزش کرد و غذاهای سالم خورد و گفت که من یک زندگی سالم دارم,نه! در کنار رعایت سلامت جسمانی باید توجه ویژه ای هم به سلامت روانی کرد تا به داشتن یک سبک زندگی سالم نزدیک تر شد.
امروزه در جامعه جهانی بررسی رفتارهای افراد به ویژه رفتارهای بهداشتی و سبک زندگی آنان امری ضروری است و سبک زندگی سلامت محور به الگوهای جمعی تأثیرگذار رفتار و تضمین کننده سلامت افراد مربوط میشود.
ورزش و فعالیت بدنی
این را همه می دانند که فرق زیادی است بین فردی که حداقل روزانه ۳۰ دقیقه ورزش می کند با فردی که اصلا علاقه ای به فعالیت های ورزشی ندارد…
البته وقتی سخن از ورزش کردن به وسط می آید ممکن است برخی به ذهنشان دمبل های سنگین و دویدن ها و طناب زدن های طاقت فرسا خطور کند,در حالی که گاهی برای بیشتر افراد تند قدم زدن وانجام حرکات کششی بهترین و مناسب ترین ورزش به حساب می اید
در ادامه بحثمان میخواهیم چند نوع ورزش ساده را نام ببریم که میتوانید به صورت روزانه آنها را انجام داده واز افزایش شادابی و نشاط و سلامتی جسمتان لذت ببرید.
- وقتی که صبح ها از خواب برمیخیزید روزتان را با چند حرکت کششی آغاز کنید.
- در طول شبانه روزتان ۳۰ دقیقه ای را برای آهسته دویدن کنار بگذارید.دویدن آهسته هم باعث کاهش وزن و هم باعث نشاط و تندرستی میشود…
- می توانید بجای استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی برای جابجایی بین مقاصد روزمره از دوچرخه استفاده کنید یا مقاصد خیلی نزدیک یا معمولی را پیاده وی کنید.
- اگر محل کارتان یا منزل مسکونیتان چند طبقه ای با همکف فاصله دارد هرگز از آسانسور استفاده نکنید واز پله ها رفت و آمد کنید.
- می توانید برای سلامتی ستون فقرات و…در بین هر ۱ ساعت کار کردن یا مطالعه یا نشستن ۵ دقیقه حرکات کششی انجام دهید.
از اینها که بگذریم میرسیم به بیان چندین فواید از ورزش منظم و روزانه:
- ورزش وزن بدن را کنترل می کند
- ورزش با بیماریها می جنگد
- ورزش باعث خوش خلقی می شود
- ورزش روزانه انرژی شمارا چندین برابر می کند
- ورزش روزانه خواب راحتی را به دنبال دارد
- ورزش روابط جنسی شما را بهبود می بخشد
- ورزش مفرح است
ورزش و فعالیت جسمانی بهترین روش برای به دست آوردن سلامتی و خوش گذراندن است. به طور کلی و میانگین ۳۰ دقیقه ورزش کردن در روز را هدف همیشگی و منظم خود قرار دهید.
البته اگر می خواهید وزن خود را کاهش دهید و یا به تناسب اندام بیشتر و بدنسازی می اندیشید، بدیهی است که باید زمان بیشتری را به فعالیت جسمانی خود اختصاص دهید.
اگر مدت زمان زیادی است که ورزش نکرده اید، قبل از اقدام به هرگونه فعالیت ورزشی حتماً با دکتر خود در مورد بیماریهای مزمن احتمالی مانند بیماریهای قلبی و عروقی ، دیابت و یا ارتروزو… مشورت کنید .
با افزایش سن و تحصیلات افراد، وضعیت سبک زندگی سلامت محور بهبود و با افزایش وزن و تعداد اعضای خانواده، وضعیت سبک زندگی سلامت محور افراد کاهش یافته است.
دستاوردهای داشتن زندگی سالم
از نظر ذهنی احساس بهتری خواهید داشت – ورزش منظم می تواند روحیه شما را بالا ببرد و به شما کمک میکند تا احساس بهتری داشته باشید.
مشکلات سلامت کمتری را تجربه خواهید کرد – داشتن یک سبک زندگی سالم به معنای کاهش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها است. کنترل زندگی خود را در دست خواهید داشت – با دستیابی به سلامت، می توانید زندگی خود را کنترل کنید.
هزینه ها و مخارج خود را کاهش دهید ، ریزه خواری، سیگار کشیدن و مصرف نوشیدنی های قندی و انرژی زا، همگی از عادت های غذایی پر هزینه برای سلامتی شما هستند.
حفظ تداوم در انجام عادات مثبت، عاملی مهم در دستیابی به سبک زندگی سالم و بهره مندی از اثرات آن است:
از شروع یکباره تغییرات پرهیز کنید؛ هر بار یک چیز را تغییر دهید تا فواید تغییرات مثبت از جمله ترک سیگار، ورزش بیشتر و خوردن وعده های غذایی متعادل را ببینید.
تغییراتی کوچک اعمال کنید؛ تغییرات دست یافتنی را راحت تر میتوان به عادت هایی ماندگار تبدیل کرد.
به آرامی پیش بروید؛ ایجاد تدریجی یک تغییر می تواند آسان تر از تغییر یک باره باشد.
عادات صحیح خود را گسترش دهید – برای مثال، اگر از پیاده روی لذت می برید سعی کنید مسافت معمول خود را به مقدار قابل توجهی گسترش دهید.
به یاد داشته باشید گسترش و یا افزودن حتی یک عادت جدید در سبک زندگی می تواند در سلامت شما تغییر زیادی ایجاد کند. سالم بودن، فراتر از تناسب اندام است و داشتن احساس بهتر در زندگی منوط به پایداری در آن حالت است. برای حفظ انگیزه برنامه ای منظم داشته باشید. برای مثال تحت نظر یک پزشک متخصص پیشرفت خود را بطور منظم ارزیابی کنید. در صورت پیشرفت به خودتان جایزه و انگیزه دهید. در صورت شکست دوباره شروع کنید.
انجام آزمایشات دوره ای، یکی از راه هایی است که در پایش سلامت کاربرد دارد. انجام این آزمایشات به شما کمک می کند تا با شناسایی موارد خطر زا در سلامت خود، تغییرات لازم را در سبک زندگی خود اعمال کنید و از ابتلا و یا پیشرفت بیماری های مزمن تا حد امکان پیشگیری نمایید. مهمترین نتیجه انجام دوره ای آزمایشات می تواند اطلاع از بهم خوردن تعادل بدنی به شکل زودهنگام باشد و تشخیص زودهنگام می تواند مدیریت و اطلاح آن را برای شما ساده تر نماید.
