دیپلماسی ورزشی
نویسنده : داوود سلیانچی
رئیس انجمن جت اسکی و جت بُت جمهوری اسلامی ایران
اکنون نقش ورزش و فعالیتهای ورزشی از یک فعالیت بدنی یا نوعی تفریح و سرگرمی فراتر رفته و کارکردهای مختلف بهداشتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیستمحیطی و مهمتر از آن سیاسی و بینالمللی پیدا کرده است. امروزه ورزش بهطور گسترده در سراسر جهان رواج یافته و اسناد بینالمللی جدید نیز بهنوعی به ورزش توجه کردهاند. بینالمللیشدن بسیاری از ورزشها موجب شده تا کشورها به رقابت ورزشی بینالمللی، میدان برای پیشبرد منافع ملی و تحقق اهداف سیاسی و بینالمللی خود توجه کنند.
ورزش این قدرت را دارد که دنیا را تغییر دهد. این قدرت الهام بخش است، قدرت متحد کردن مردم به روشی که کمتر چیزی انجام می دهد. با جوانان به زبانی که آنها می فهمند صحبت می کند. ورزش می تواند امید ایجاد کند، جایی که زمانی فقط ناامیدی وجود داشت. قدرتمندتر از دولت ها در شکستن موانع نژادی است. در برابر همه نوع تبعیض می خندد. ورزش بازی دوستداران است.» ورزش بازی عاشقان است.» (نلسون ماندلا، جوایز جهانی ورزشی Laureus2000) .
عصر اطـّلاعات برآمده از رشد معجزهآسای فنـّاوری اطـّلاعات و ارتباطات زمینهساز تحوّل در همه زمینههای حیات بشری گردیدهاست. دیپلماسی، که با قدمتی به بلندای تاریخ همواره بر دو عنصر اساسی اطـّلاعات و ارتباطات استوار بودهاست بیش از سایر حوزههای اجتماعی در معرض تأثیرپذیری از مشخـّصههای عصر اطـّلاعات است. اتصال دورترین ملـّتها به یکدیگر از طریق شبکههای الکترونیکی، تسهیل ورود بازیگران جدید به عرصه روابط بینالملل؛ مداخله جمعیـّتها، سازمانها و نهادهای غیردولتی، اعم از منطقهای و بینالمللی در مسائل خارجی و داخلی کشورها، طرح عناوین نوینی چون دهکده جهانی، حقوق شهروندان جامعه جهانی، چرخش آزاد و غیرتبعیضآمیز اطـّلاعات، حاکمیـّت بر فضای اینترنت (رایانهای)؛ رواج تجارت الکترونیک و تحقـّق مبادلات میلیاردی در دقایقی چند، بدون اطـّلاع دولتها و سازمانهای ذیربط، حاکی از روندی است که محتوا و شکل دیپلماسی را متحوّل و بعضاً نیازمند بازتعریف و تغییرات ساختاری نمودهاست. گزاف نخواهد بود چنانچه دیپلماسی در عصر جدید را مواجه با انقلاب بدانیم؛ اگرچه برخلاف انقلابات معمول، بدون سر و صدا و به تدریج صورت پذیرد.
دیپلماسی ورزش پدیدۀ جدیدی است که به دنبال افزایش تعامل برای باز کردن افق ها و دیدگاه های جدید و کمک به درک فرهنگ بین مردم جهان است.
دیپلماسی (Diplomacy) در کاربرد رسمی خود عمدتاً به دیپلماسی بینالمللی که هدایت روابط بین المللی از طریق دیدار و گفت وگوهای دیپلمات های رسمی است اشاره دارد. ديپلماسي در واقع مجري سياست خارجي در چارچوب دكترين سياست خارجي هر كشور است.دكترين سياست خارجي يك كشور كه معمولاً يك بيان كلي از سياست خارجي آن محسوب مي شود توسط رئيس حكومت يا وزير امور خارجه اعلام مي شود.
دیپلماسی عموم نوعی از دیپلماسی فرهنگی است که هدف آن ایجاد درک متقابل، تبادل ایدهها، اطلاعات و دیگر جنبههای فرهنگی در میان ملتها و مردمان است. ادعای محوری دیپلماسی عمومی این است که فقط محصور به دولتها نیست. در این عرصه بازیگران متعددی ازجمله بازیگران خصوصی، رسانهها، سازمانهای مدنی فرو ملی و فراملی وجود دارند. همچنین مخاطبان این دیپلماسی فقط دولتها نیستند. دیپلماسی عمومی، افکار عمومی را هدف قرار میدهد و ازلحاظ پیامدهای و نتایج، از همان اهمیت ارتباطات دیپلماتیک پنهان و سنتی بین سران کشورها برخوردار است.
امروز نقش و کارکردهای ورزش روزبه روز افزایش یافته و فراتر از کارکردهای سنتی خود در حال حرکت است. این موضوع به چند عامل مشخص برمی گردد که یکی از مهمترین آنها رشد و پیشرفت علوم ورزشی است و همراه با تعامل ورزش با حوزه های اقتصاد، فرهنگ، سیاست، صنعت و سایر ابعاد اجتماعی جامعه، تعامل ویژهای را ایجاد کرده است. امروز به ورزش فقط به عنوان تفریح و سرگرمی توجه نمی شود، بلکه ظرفیتهای فراوانی در آن به چشم میخورد که می تواند تأثیرات عظیم اقتصادی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، زیستی و فرهنگی ایجاد کند.
دیپلماسی ورزشی اصطلاح جدیدی است که یک عمل قدیمی را توصیف میکند: قدرت منحصر به فرد ورزش برای نزدیکتر کردن مردم، ملتها و جوامع از طریق عشق مشترک به فعالیتهای فیزیکی. این «قدرت» – برای نزدیکتر کردن غریبهها، پیشبرد اهداف سیاست خارجی یا تقویت ورزش برای ابتکارات توسعه ، به دلیل فقدان یک چارچوب نظری قوی، گریزان باقی میماند. با این حال، چهار چارچوب نظری متمایز در حال ظهور هستند: دیپلماسی ورزشی سنتی، دیپلماسی ورزشی جدید، و ورزش به عنوان دیپلماسی، و ضد دیپلماسی ورزشی. در نتیجه این چارچوبهای جدید، چشمانداز پیچیدهای که در آن ورزش، سیاست و دیپلماسی با هم همپوشانی دارند، روشنتر میشود، و همچنین مشکلات استفاده از ورزش بهعنوان ابزاری برای غلبه بر جدایی بین مردم، بازیگران غیردولتی و دولتها، آشکارتر میشود.
تا کنون، قدرت ورزش هرگز مهمتر از این نبوده است. قرن بیست و یکم تحت سلطه فروپاشی، درون نگری، و عقب نشینی دولت ، ملت از دستور کار جهانی شدن بوده است. در چنین محیطی، محققان، دانشجویان و دست اندرکاران روابط بین الملل شروع به بازنگری در مورد چگونگی استفاده از ورزش برای مقابله با تغییرات آب و هوا، نابرابری جنسیتی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل می کنند. برای تقویت این تلاشهای مثبت و یکپارچه، تمرکز بر ابزار و همچنین اهداف است، یعنی دیپلماسی، شبکههای متکثر و فرآیندهای دخیل در نقشی که ورزش میتواند در مقابله با چالشهای امنیتی تاریخی و انسانی عصر ما ایفا کند.
در سال 1971، دپیلماسی ورزشی که بعدها دیپلماسی پینگپنگ لقب گرفت، توانست به تقویت روابط امریکا و چین کمک کند. در آوریل این سال و در جریان سی و یکمین دورهی بازیهای جهانی تنیس روی میز در ژاپن، مقامات چین از تیم پینگپنگ آمریکا برای برگزاری مسابقه و بازدید از چین دعوت به عمل آوردند. تیم آمریکا بهمحض دریافت پاسخ مثبت از سوی مقامات متبوع خود، دعوت را پذیرفت و در سفر به چین کمونیست از سوی «چوئن لای» مورد استقبال قرار گرفت. نخستوزیر چین در این دیدار با ورزشکاران آمریکایی به آنها گفت: «شما فصل جدیدی در روابط بین آمریکا و چین گشودید… من مطمئن هستم که این آغاز دورهی دوستی ما قطعاً موردحمایت مردم دو کشور خواهد بود.»
در عرصه جنگ نرم، ورزش یکی از مهمترین کارکردها را ایفا میکند؛ بهطوریکه کشورها سعی دارند از طریق ورزش به اهداف گسترده خود در کسب قدرت دست یابند. توجه به ورزش در نخستین نگاه در میان عموم طبقات جامعه و در دیگر سو در حوزه سیاست و توجه سیاستمداران به مقوله ورزش، ازجمله مباحثی است که در بسیاری از کشورها، دیرزمانی است که ازجمله ابزارهای ارتباطی، جاذب و فراگیر برای ارتباط با بدنه اجتماع و دیگر کشورها بهکاررفته و میرود.
ورزش نقش مهمی در زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مردم کشورهای مختلف دارد، ورزش یک علاقه مشترک فرهنگی است که مردم را در سراسر جهان، از هر نژاد و مذهب در رقابتهای ورزشی شرکت میدهد و یک منبع قوی از غرور ملی و همبستگی را به وجود میآورد.
برنامه دیپلماسی ورزشی
برنامههای دیپلماسی ورزشی CIED = Center for Intercultural Education and Development مبادلات بینالمللی مردم به مردم است که درک و همکاری متقابل را از طریق ورزش ایجاد میکند. برنامه ها علاقه مندان به ورزش، تفریح و رهبری را گرد هم می آورند تا با استفاده از بستر کار ورزشی تیمی ، مدارا، همکاری و مهارت های زندگی را ارتقاء دهند. این برنامه ها همچنین به شرکت کنندگان اعتماد به نفس و مهارت های رهبری می دهد که به آنها اجازه می دهد در زندگی موفق شوند. CIED با جورج تاون اتلتیک همکاری می کند و به دانشجویان و فارغ التحصیلان ورزشکار اجازه می دهد تا در جهان تفاوت ایجاد کنند.
جزئیات برنامه
CIED از دو مدل اساسی برای ابتکارات دیپلماسی ورزشی استفاده می کند. در کمپ های جوانان ما، مربیان، ورزشکاران و بازیکنان سابق جورج تاون، مربیان و مربیان ورزشکاران جوان خارج از کشور هستند. جوانان مهارت های ورزشی خود را افزایش می دهند و در عین حال یاد می گیرند که چگونه ارزش های ورزشی می تواند به موفقیت آنها در زندگی کمک کند. آموزشها مهارتهایی مانند پشتکار، اخلاق ورزشی، کار تیمی، رهبری و درستکاری را برجسته میکنند که در زندگی به اندازه هر تیم ورزشی مهم هستند.
مدل دوم، کارگاه های آموزشی مربی، به مربیان تیم های جوانان اجازه می دهد تا توانایی های مربیگری و تمرین ورزشی خود را توسعه دهند. مربیان همچنین مهارت های رهبری را یاد می گیرند که به آنها اجازه می دهد با جوانان در معرض خطر و بازیکنان جوامع درگیر با موفقیت کار کنند.
CIED در تلاش است تا مدل های موفق راه اندازی شده در اروپای شرقی را به سایر جوامع در سراسر جهان گسترش دهد.
برنامه های دیپلماسی ورزشی توسط دفتر امور آموزشی و فرهنگی وزارت امور خارجه ایالات متحده با حمایت افراد و شرکت ها حمایت می شود. CIED ابتکارات دیپلماسی ورزشی را از سال 2009 انجام داده است.
تاثیر برنامه
برنامه های دیپلماسی ورزشی CIED بر افراد و جوامع تأثیر می گذارد. ثابت شده است که برنامههای ورزشی روشی مؤثر برای ایجاد پلهایی بین تقسیمات قومی، مذهبی و فرهنگی است. از طریق اردوها و فعالیت های آموزشی، شرکت کنندگان دیدگاه ها و مهارت های جدیدی را برای تعامل با مردم از فرهنگ های دیگر با روحیه تساهل و همکاری ایجاد می کنند. گرد هم آوردن مردم از ملل و پیشینه های مختلف همچنین پیوندهای دوستی و تفاهم بین مردم ایالات متحده و مردم کشورهای دیگر را تقویت می کند.
علاوه بر این، یکی دیگر از مزایای کلیدی این است که شرکت کنندگان بزرگسال در برنامه های دیپلماسی ورزشی آماده تشویق همکاری های بین قومی از طریق برنامه های ورزشی در جوامع خود و اجرای پروژه های اجتماعی متمرکز بر ورزش و تغییرات اجتماعی هستند.
چرا وزارت امور خارجه ایالات متحده از دیپلماسی ورزشی حمایت می کند؟
در حالی که ایالات متحده حتی قبل از دوران دیپلماسی پینگ پنگ (ping pong diplomacy) از قدرت ورزش استفاده می کرد، بخش دیپلماسی ورزشی وزارت امور خارجه ایالات متحده ،که قبلاً Sports United نام داشت ، در پی حادثه 11 سپتامبر به عنوان ابزاری برای ارتباط با جوانان در خاورمیانه تأسیس شد. از طریق فوتبال دامنه ما گسترش یافته است تا همه مناطق، هزاران شرکت کننده و طیف کامل ورزش را شامل شود. مبادلات ورزشی مردمی ما که در دفتر امور آموزشی و فرهنگی (ECA= Educational and Cultural Affairs ) قرار دارد، مبادلات ورزشی مردم به مردم ما درها را در مکان های صعب العبور باز می کند و جوامع را در سطح مردمی درگیر می کند.. بنابراین ورزش میتواند بستری برای حمایت از اولویتهای سیاست خارجی ،شمول، توانمندسازی جوانان، برابری جنسیتی، سلامت و تندرستی، حل تعارض، و کارآفرینی باشد.
برنامه فرستاده ورزش
فرستادگان ورزشی توسط بخش دیپلماسی ورزشی وزارت امور خارجه ایالات متحده در دفتر امور آموزشی و فرهنگی (ECA) با همکاری لیگ های ورزشی حرفه ای آمریکا، کمیته های المپیک و پارالمپیک ایالات متحده و فدراسیون های ملی ورزش استخدام می شوند. در خارج از کشور، بخش دیپلماسی ورزشی با همکاران سفارت و کنسولگری ایالات متحده برای اجرای برنامه های فرستاده ورزشی همکاری می کند. یک سازمان غیرانتفاعی ایالات متحده به عنوان شریک اجرای لجستیکی عمل می کند.
بیش از 300 فرستاده ورزشی به نمایندگی از 24 رشته ورزشی مختلف از طرف دولت ایالات متحده برای ارائه برنامه های پرتأثیر و بهبود روابط دوجانبه سفر کرده اند.
برنامه بازدیدکنندگان ورزشی
برنامه بازدیدکنندگان ورزشی، ورزشکاران، مربیان و مدیران جوانان را از سرتاسر جهان برای تبادلات مبتنی بر ورزش به ایالات متحده میآیند تا درک بینفرهنگی را افزایش داده و راههای گفتگو بین افراد و ملتها را باز کنند.
ارزیابی سال 2020 از برنامه بازدیدکنندگان ورزشی توسط بخش ارزیابی ECA نشان می دهد که شرکت کنندگان با مهارت های جدید، اعتماد به نفس و جهان بینی گسترده از ایالات متحده بازمی گردند تا بر جوامع خود از طریق ورزش تأثیر مثبت بگذارند.
ابتکار برنامه ورزشی بین المللی (ISPI = International Sports Program Initiative )
ابتکار برنامهنویسی ورزشی بینالمللی (ISPI) یک مسابقه آزاد سالانه است که به سازمانهای غیرانتفاعی دولتی و خصوصی ایالات متحده اجازه میدهد تا مفاد شرح داده شده در بخش کد درآمد داخلی بخش 26 U.S.C را رعایت کنند. 501(c)(3) برای ارائه پیشنهادهایی برای پروژه های مبادله ای طراحی شده برای دستیابی به جوانان محروم و/ یا مربیان/ مدیران ورزشی آنها که برنامه های ورزشی جوانان را مدیریت می کنند.
ابتکار برنامهریزی ورزشی بینالمللی از ورزش برای کمک به جوانان محروم در سراسر جهان استفاده میکند تا مهارتهای مهم رهبری را توسعه دهند، به موفقیت تحصیلی دست یابند، ترویج تحمل و احترام را ارتقا دهند، و به طور مثبت به جوامع خانگی و میزبان خود کمک می کند. برنامههای دیپلماسی ورزشی ابزار مهمی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ایالات متحده از طریق تعامل با گروههای غیرقابل دسترس مانند جوانان در معرض خطر، زنان، اقلیتها، افراد دارای معلولیت و غیرانگلیسیزبان هستند.
برنامه جهانی مشاوره تعلیمی ورزش (GSMP)
تحت حمایت دیپلماسی ورزشی وزارت امور خارجه ایالات متحده، برنامه جهانی مشاوره تعلیمی ورزش (GSMP ) را به عنوان ستون توسعه حرفه ای این وزارتخانه برای ارتقای شمول اجتماعی از طریق ارتقاء وضعیت جمعیت های به حاشیه رانده شده از طریق ورزش ، به ویژه زنان و افراد دارای معلولیت ، قرار دارد. برنامه جهانی GSMP روابط سودمند متقابل بین مدیران ورزشی آمریکایی و رهبران بین المللی در بخش ورزش را تشویق می کند. برنامه جهانی مربیگری ورزش که بر اساس برنامههای تحت رهبری مشارکتکنندگان پایهگذاری شده است، تأثیر مثبتی بر جوامع در سراسر جهان دارد که تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۳۱۰۰۰۰ نفر را مستقیماً درگیر کردهاند.
دیپلماسی ورزشی اروپا
اروپا از بدو پیدایش، یکپارچهتر و بازیگری در امور بینالمللی شده است. بین سالهای 1989 و 2014، اتحادیه اروپا ((EU عملاً کشورهای عضو خود را دو برابر کرد و پس از چین و هند به رتبه سوم جمعیت رسید. این کشور در حال حاضر بزرگترین اقتصاد جهان را دارد و همچنین در صدر فهرست قدرت های تجاری جهانی قرار دارد. اتحادیه اروپا در سال 2012 جایزه صلح نوبل را برای تبدیل اروپا از قاره جنگ به قاره صلح دریافت کرد.
با این حال، در سالهای اخیر، چالشها چند برابر شده است: اتحادیه اروپا متحمل تعداد بیسابقهای از تهدیدها، رویدادهای دراماتیک و بحرانهایی شده است که بر آن عمیقاً تأثیر گذاشته، اتحادیه اروپا نگاه خود به جهان خارج را تغییر داده است. بعد از پایان جنگ جهانی دوم صلحی بر سرتاسر اروپا حاکم بود، درهم شکسته و ارزشهای اصلی آن مورد مناقشه قرار گرفته است. از سال 2015، حملات تروریستی وحشتناک باعث کشته و زخمی شدن صدها نفر در خاک اروپا شده است. قتل های غیرنظامیان قبلاً از سال 2004 در مادرید، لندن و کپنهاگ رخ داده بود. تفاوت در این است که با حملات اخیر در پاریس و بروکسل، اکنون از سوی رهبران اتحادیه اروپا، جمعیت اتحادیه اروپا و کشورهای ثالث پذیرفته شده است که این حملات ادامه خواهد داشت. علاوه بر این، اروپا باید با شکل جدیدی از جنگ دست و پنجه نرم کند که میخواهد شیوه زندگی و ارزشهایش را که اروپا مطرح میکند را نابود کند. حفاظت از این ارزشها، همزمان با مقابله با جنگ، چالش جدیدی است که کشورهای عضو و نهادهای اتحادیه اروپا باید با آن مقابله کنند.
با در نظر گرفتن این موضوع است که اداره کل آموزش، جوانان، ورزش و فرهنگ کمیسیون اروپا (Ecorys) را در اکتبر 2017 مأمور کرد تا بررسی سریع پروژه های خوب را در چارچوب اولویت دیپلماسی ورزشی کمیسیون اروپا انجام دهد. مفهوم دیپلماسی ورزشی در سطح اتحادیه اروپا توسط کمیسیون اروپا در سال 2015 معرفی شد. گروه سطح عالی دیپلماسی ورزشی که در سال 2015 به درخواست کمیسر ناوراسیکس ایجاد شد، گزارشی با چندین توصیه در ژوئن 2016 ارائه کرد. نتیجهگیری شورا در مورد دیپلماسی ورزشی در نوامبر 2016 توسط همه وزرای اتحادیه اروپا مسئول ورزش به تصویب رسید. برنامه کاری اتحادیه اروپا برای ورزش (2017-2020) نیاز به همکاری با کشورهای ثالث، به ویژه کشورهای نامزد و نامزدهای بالقوه را تصدیق میکند. اتحادیه اروپا، به ترویج ارزش های اروپایی از طریق دیپلماسی ورزشی می پردازد و از کمیسیون اروپا برای انجام مطالعه حاضر دعوت می کند. دستور کار دیپلماسی ورزشی اتحادیه اروپا همچنین سوالات خاصی را در مورد راه هایی که اتحادیه اروپا می تواند از استفاده از ورزش به عنوان ابزاری برای حمایت از روابط خارجی حمایت کند را مطرح کرده است. هدف اصلی این مطالعه شناسایی شیوههای خوب مورد حمایت در سطح ملی، اروپایی و بینالمللی در پروژههای ورزشی دارای ابعاد بینالمللی، یعنی شامل کشورهای غیرعضو اتحادیه اروپا و همچنین پروژههایی است که به ایجاد موقعیت قویتر یک کشور در صحنه بین المللی کمک میکنند.
اتحادیه اروپا اغلب به عنوان یک غول اقتصادی اما یک کوتوله سیاسی شناخته می شود. با توجه به نیاز به توسعه شخصیت دیپلماتیک خود، به طور فزاینده ای از قدرت نرم استفاده می کند. از زمان پذیرش صلاحیت ورزشی در معاهده لیسبون، اتحادیه اروپا پتانسیل ورزش را برای کمک به تقویت پیام های سیاست خارجی در نظر گرفته است.
ورزش ، چین و دیپلماسی
پس از 2008 پکن ، ورزش در چین همچنان نگاه ها را به خود جلب کرده است. رشد فوتبال و نقشی که چین در توسعه زیرساخت های ورزشی در آفریقا ایفاء کرده است و توسعه یک برنامه آمادگی ملی تنها سه نمونه از فعالیت های پس از سال 2008 هستند. هم نظریه پردازان و هم دست اندرکاران در مورد پتانسیل اقتصاد ورزشی داخلی رو به رشد چین، برتری قریب الوقوع ورزشی و استفاده آن از ورزش به عنوان ابزاری برای نمایش قدرت سخت و نرم در خارج از کشور کاملا متحرک شده اند.
اعلام سیاست چین در ورزش :
- چین در حال ساخت 20000 آکادمی فوتبال است.
- اقتصاد ورزش داخلی آن قرار است تا بیست سال آینده هر سال بیست درصد رشد کند.
- 200 میلیون نفر بازی لیکرز/ هیت ( بسکتبال امریکایی) را تماشا کردند.
- پکن میزبان بازی های المپیک زمستانی 2022 خواهد بود؟
خلاصه ورزش یک عرصه سیاسی و دیپلماتیک است که در آن سیاست به تقلید از ورزش می پردازد و بالعکس. وقتی روابط بین دو ملت ضعیف است، ورزش می تواند به عنوان ابزاری برای تشدید تقابل به کار گرفته شود یا اگر روابط شروع به بهبود کرد، ورزش نیز می تواند شتاب دیپلماتیک را ایجاد و تسریع کند. در هر دو مورد، ورزش سیاسی شده است، اما در دیدگاه چینی تنها نمونه دوم را می توان به عنوان دیپلماسی ورزشی در نظر گرفت. ورزش به خودی خود نه برای پیشرفت دیپلماتیک کافی است و نه برای شکست دیپلماتیک کافی. اهمیت روزافزون دیپلماسی ورزشی، تبدیل دیپلماسی سنتی به دیپلماسی جدید را نیز تأیید می کند