تأثیر ورزش آبی  بر عملکرد و کیفیت زندگی افراد با بیماری پارکینسون

یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز

نویسنده : داوود سلیانچی

رئیس انجمن جت اسکی و جت بُت

 

بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease)  یا PD، برای اولین بار توسط دانشمند بریتانیایی دکتر جیمز پارکینسون در سال ۱۸۱۷ میلادی توصیف شد.

بیماری پارکینسون نوعی اختلال پیشرونده سیستم عصبی است که بر روی حرکت تأثیر می گذارد.  علائم به تدریج شروع می شود و گاهی اوقات تنها با یک لرزش کوچک در یک دست، که فرد به سختی متوجه آن می شود، آغاز می شود. علاوه بر لرزش ها که بسیار رایج هستند، این اختلال معمولاً باعث خشکی یا کند شدن حرکت نیز می شود.

عده ای از پزشکان از پارکینسون به عنوان بیماری خاموش یاد می کنند. چرا که تشخیص اولیه این اختلال چندان راحت نیست و اطلاعات مشخصی درباره اینکه پارکینسون چه نوع بیماریی است، به دست نیامده است.
اما ما در این مقاله به صورت خلاصه به علائم پارکینسون، نحوه درمان اختلال پارکینسون و تمامی اطلاعاتی که به آن نیاز دارید اشاره خواهیم کرد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری ما را در ادامه همراهی کنید.

اختلال پارکینسون یک اختلال عصبی حرکتی است که مجموعه ای از عوامل در بدن موجب به وجود آمدن آن می شود. اختلال پارکینسون معمولا با نشانه های بسیار خفیف در بدن ظاهر می شود. به همین دلیل است که گاهی افراد در ابتدای ابتلا به این بیماری چندان توجهی به آن نمی کنند.

به طوری که همین موضوع در مرور زمان باعث بدتر شدن حال آن ها و افزایش نشانه های حرکتی و جسمانی در افراد می شود. این بیماری در افراد مختلف به شیوه های متفاوتی خود را نشان می دهد. به این صورت که تعدادی از افراد ممکن است نشانه های پارکینسون را تنها در یک سمت بدن و تعدادی دیگر علائم را در هر دو سمت بدن و به صورت موضعی تجربه کنند.

علایم ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

ﮐﻨﺪی ﺣﺮﮐﺖ: ﺑﯿﻤﺎر پارکینسون ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺮﮐﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻨﺪی اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ. ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺷﺮوع ﺣﺮﮐﺖ  ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻟﺖ آور اﺳﺖ و در اداﻣﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯿﻤﺎر از ﮐﻨﺘﺮﻟﺶ ﺧﺎرج ﺷﺪه و دﭼﺎر ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻣﯽ ﺷﻮد.

 ﻟﺮزش: در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﻧﺪاﻣ ﻬﺎی ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎی دﯾﺴﺘﺎل اﻧﺪام لرزش دارد. لرزش ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﻌﯽ در ﺷﺮوع آن ﻫﺎ ﮐﻢ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد. رﯾﺘﻢ لرزش در اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران ۴ ﺗﺎ ۷ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﯿﻪ است.

 ﺳﻔﺘﯽ اﻧﺪاﻣﻬﺎ: رﯾﮋﯾﺪﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺳﻔﺘﯽ اﻧﺪاﻣﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻀﻼت آﮔﻮﻧﯿﺴﺖ و آﻧﺘﺎﮔﻮﻧﯿﺴﺖ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ درﮔﯿﺮی دﺳﺘﮕﺎه اﮐﺴﺘﺮاﭘﯿﺮاﻣﯿﺪال اﺳﺖ. در رﯾﮋﯾﺪﯾﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﯾﮏ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﮐﻞ داﻣﻨﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﭼﺮخ دﻧﺪه ای ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ.

 

از آنجا که پارکینسون در سنین بالا اتفاق میافتد و منجر به عدم تعادل و کاهش کیفیت زندگی میشود، انجام برنامه های تمرینی در خشکی برای آنها مشکل است.

تشخیص بیماری پارکینسون اغلب به صورت بالینی انجام می گیرد و با توجه به شرح حال و معاینه دقیق نورولوژیک توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می شود.

برای ارزیابی و تشخیص پارکینسون معمولا موارد زیر را انجام می دهند:

  1. ضربه به انگشت دست و انگشت شست با هم و یا ضربه به پا برای بررسی کُندی حرکت مراجع
  2. شل کردن دست برای مشاهده لرزش در حین استراحت
  3. شل کردن عضلات حین حرکت گردن بازو ها و ساق پا به منظور بررسی سفتی اندام ها
  4. حفظ تعادل ایستادن حین هل دادن آرام

معمولا اسکن های مغزی برای تشخیص پارکینسون استفاده نمی شوند. اگرچه می توانند برای رد کردن بیماری های دیگر و تشخیص افتراقی مورد استفاده قرار بگیرند.

روشهای PET Scan که به طور اختصاصی کاهش جذب عقده های قاعده ای مغز را نشان می دهد و بیماری پارکینسون را تایید می کند نیز به صورت روتین استفاده نمی شود و بیشتر در مطالعات تحقیقاتی این روش مورد استفاده قرار می گیرد. برای درمان بیماری پارکینسون از متدهای درمانی مختلفی استفاده می شود و به علت پیشرونده بودن سیر بیماری و کاهش تدریجی عملکرد فرد توانبخشی این بیماران و بویژه کاردرمانی به عنوان عضوی از تیم درمان حائز اهمیت است.

ورزش و بیماری پارکینسون

دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن اعلام کرده است ورزش خط مقدم درمان پارکینسون است. بنابراین افرادی که در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند یا سن بالا دارند باید ورزش کنند زیرا تحرک بدنی به‌طور قابل توجهی از خطر ابتلا به زوال عقل و اختلالات شناختی و علائم بیماری پارکینسون را پیشگیری می‌کند.

ورزش کردن دارای مزایای ضد التهاب، ضد افسردگی بوده و موجب بهبود مکانیسم‌های محافظت عصبی، کاهش نوروکسین‌های دوپامینرژیک، بهبود عوامل نوروتروفیک مغز و بهبود نوروپلاستی می‌شود.

بیماری پارکینسون بر توانایی شما در حرکت تأثیر می گذارد ، اما ورزش می تواند به تقویت عضلات و بهبود انعطاف پذیری و تحرک شما کمک کند. ورزش مانع پیشرفت بیماری پارکینسون نمی شود. اما ، تعادل شما را بهبود می بخشد و می تواند از سفت شدن مفاصل جلوگیری کند.

از آنجا که پارکینسون را می توان بیماری چند بعدی دانست که آثار آن در ابعاد مختلف زندگی بیماران گسترش می یابد، تلاشها برای کنترل عوارض ناشی از آن نیز بر رویکردهای چند جانبه کنترل و درمان استوار است؛ رویکردهای که در آنها علاوه بر درمانهای معمول دارویی و پزشکی، از تمرینات مکمل ورزشی استفاده می شود. نتایج تحقیقات علمی نشان می دهند استفاده از تمرینات حرکت درمانی به صورت شیوه درمانی مکمل در کنترل بخشی از عوارض این بیماری نقش مثبتی دارد و با رویکردهای حرکت درمانی می توان عملکرد روزانه بیمار را بهبود بخشید.

از طرفی ورزش در آب یک روش تمرینی است که در توانبخشی افراد مسن و افراد مبتلا به بیماری عصبی، ایمن و مؤثر تلقی می شود. تمرین کردن در آب شرایطی را فراهم می کند که در آن بیماران می توانند ورزش خود را زودتر آغاز کنند، در صورتی که توانایی کنترل تحمل وزن روی زمین را هنوز کسب نکرده اند. علاوه بر این، تمرین در آب باعث کاهش بار اضافی بر مفاصل به دلیل اثر شناوری بر روی بدن می شود. شواهد علمی اخیر هنوز در مورد اثرات تمرین در آب برای بیماران پارکینسونی روشن نیست و برتری آن نسبت به تمرینات روی زمین کاملاً مشخص نشده است. تمرینات آبی می تواند به بیماران با ارائه محیطی کم خطر و ایمن که بدن آنها را حمایت می کند، کمک نماید.

یکی از مزیت های عمده تمرین در آب، کاهش نیروهای مربوط به تحمل وزن است. بیمارانی که در آب تمرین می کنند، آسانتر حرکت کرده و احساس سبکی می کنند و به علت شناور بودن، بار کمتری را روی مفاصل خود احساس می نمایند. علاوه بر اثرات فیزیولوژیکی که در طی غوطه وری در آب ایجاد می شود خواص فیزیکی آب مزایای زیادی را در زمینه های توانبخشی ارائه می کند که از جمله آنها می توان به کاهش حساسیت به درد، کاهش گرفتگی های عضلانی، افزایش قدرت و استقامت عضلانی، افزایش رهاسازی عضلانی و راحتی حرکت مفاصل در موارد ضعف شدید و بسیاری موارد دیگر اشاره نمود. در ورزشیهای که در آب انجام می گردد بدن با مقاومت آب درگیر شده و طبق قانون ارشمیدس وزن بدن در آب کمتر احساس می شود و فشار روی مفاصل کمتر می شود و درجه حرارت آب عروق سطحی را تحریک کرده و همچنین فشاری ملایم بر قفسه سینه وارد می شود که موجب تحریک گنجایش ریه می گردد و نتیجه ی آن افزایش استقامت قلب و تنفس و بالا رفتن قدرت و همچنین انعطاف بیشتر بدن و …  می باشد.

 

به عقیده دانشمندان و محققان انجام هرگونه فعالیت‌ ورزشی برای بیماران مبتلا به ‌ام اس بسیار مفید است که علائم بیماری ام اس باعث خستگی، گرفتگی عضلانی، ضعف عضلانی و محدودیت‌های حرکتی و افزایش نیروی عضلانی و کیفیت زندگی می‌شود. البته شکل‌های متفاوتی از فعالیت‌های ورزشی از قبیل ورزش‌های آبی، کششی، تمرینات تعادلی، تای‌چی، یوگا و پیلاتس وجود دارد که افراد دارای بیماری ‌ام‌اس می‌توانند آن را انجام دهند که این حرکات می‌تواند روی قدرت یا سیستم قلبی- تنفسی بیماران تاثیرگذار باشد.

قبل از شروع هر برنامه ورزشی باید با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما ممکن است در مورد موارد زیر توصیه هایی ارائه دهد:

  • انواع ورزشهایی که مناسب شما هستند و مواردی که باید از آنها اجتناب کنید.
  • شدت تمرین (چقدر باید سخت کار کنید ).
  • مدت زمان تمرین و هرگونه محدودیت فیزیکی.
  • ارجاع به متخصصان دیگر ، مانند یک فیزیوتراپیست که می تواند در ایجاد برنامه ورزشی شخصی به شما کمک کند.

پزشکان هنوز نمی دانند که چرا پارکینسون رخ می دهد. با این حال، این بیماری با سطوح پایین دوپامین و نوراپی نفرین در بدن مرتبط است. علاوه بر این، افرادی که دارای عوامل خطر خاصی هستند، مانند سن و آسیب مغزی تروماتیک گذشته، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

 

نوع ورزشی که برای شما بهترین نتیجه را دارد به علائم ، سطح تناسب اندام و سلامت کلی شما بستگی دارد. به طور کلی ، تمریناتی که اندام ها را در دامنه کامل حرکت کشش می دهد ، توصیه می شوند.

در اینجا چند نکته وجود دارد که باید هنگام ورزش به خاطر بسپارید.

  • همیشه قبل از شروع برنامه ورزشی خود را گرم کرده و در پایان نیز سرد کنید.
  • اگر قصد دارید 30 دقیقه تمرین کنید ، با جلسات 10 دقیقه ای شروع کنید و کار خود را به صورت افزایشی ادامه دهید.
  • عضلات صورت ، فک و صوت خود را در صورت امکان ورزش دهید: آواز بخوانید یا با صدای بلند بخوانید ، در حرکات لب اغراق کنید. در آینه شکلک درآورید. غذا را محکم بجوید.
  • ورزش های آبی مانند ایروبیک در آب یا شنا را امتحان کنید. این موارد اغلب برای مفاصل راحت تر هستند و به تعادل کمتری نیاز دارند.
  • در یک محیط امن تمرین کنید از زمینهای لغزنده ، نور ضعیف ، روفرشی و سایر خطرات احتمالی دوری کنید.
  • اگر در تعادل مشکل دارید ، در حین دسترسی به یک میله یا ریل ورزش کنید. اگر در ایستادن یا بلند شدن مشكل دارید ، سعی كنید در رختخواب ورزش كنید تا روی زمین یا تشك ورزشی.
  • اگر در هر زمان احساس خستگی و مریضی کردید یا شروع به آسیب دیدن کردید ، توقف کنید.
  • یک سرگرمی یا فعالیتی را که از آن لذت می برید انتخاب کنید و به آن پایبند باشید. برخی از پیشنهادات عبارتند از: پیاده روی؛ شنا کردن؛ ایروبیک در آب؛ یوگا ؛ تایچی.

کمبود امکانات و فضاهاي ورزشي، عدم انگيزهي کافي، هم زماني بيماري و سالمندي، عدم تعادل و ترس از افتادن و زمين خوردن هاي مکرر به خصوص در مراحل پيشرفته  بيماري، انجام برنامه هاي تمريني را براي اين بيماران دشوار مي سازد و سبب استقبال کم بيماران از اين برنامه ها مي شود. بنابراين به نظر مي رسد با ايجاد يک محيط کم خطر، ايمن و تأثیر براي انجام فعاليت هاي تمريني همانند محيط آّبي بتوان علاقه مندي به انجام فعاليت را افزايش داده و نتايج بهتري در بازهي زماني کوتاهتر به دست آورد. چرا که نتايج به دست آمده از مقايسه  تمرين در آب و خشکي بر تعادل بيماران پارکينسوني حاکي از اثربخشي بيشتر محيط آبي نسبت به محيط خشکي بر تعادل بيماران مي باشد.

ورزش های آبی نسبت به تمرینات فیزیوتراپی باعث بهبود تعادل افراد مبتلا به پارکینسون و حفظ این اثر پس از 6 ماه از پایان درمان می شود. ورزش مبتنی بر آب با روش هالیویک در کسب مهارت های حرکتی در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون اهمیت دارد و همچنین برای بهبود تعادل و تحرک مهم است.

نتایج تحقیقات نشان داد که تمرین در آب )به مدت 45 دقیقه در هر جلسه، 2 بار در هفته و حداقل 12 جلسه در طول دوره ( در مقایسه با تمرینات خارج از محیط آبی بر کیفیت زندگی و تعادل بیماران مبتلا به پارکینسون اثر مثبت دارد. ورزش های آبی ممکن است یک گزینه مناسب برای افراد مبتلا به پارکینسون باشد که از اعتماد به نفس کافی برای انجام کارهای حرکتی روزمره زندگی برخوردار نیستند و دارای بی ثباتی وضعیتی و خطر سقوط هستند. لذا در کنار ورزش های روزمره در خشکی، تمرین در آب می تواند به افزایش کیفیت زندگی و تعادل این بیماران کمک نماید و می توان توصیه کرد درمانگران از آن در برنامه های تمرینی خود برای بیماران استفاده کنند.

 

Hide picture