آنچه لازم است از روانشناسی مثبت نگر بدانیم- پرستو فصیح
روانشناسی مثبت نگر، مطالعه علمی کارکردهای بهینه و مطلوب انسانی است. این رویکرد شاخه ای از علم روانشناسی محسوب می شود که سعی دارد از تمرکز صرف بر اختلالات و نقاط ضعف و مداخله برای اصلاح آنها فراتر رفته و به مطالعه فرایندها و شرایطی بپردازد که به عملکرد بهینه، شکوفایی و بهزیستی افراد کمک می کند. رویکرد روانشناسی مثبت با شعار توجه به استعدادها و توانمندی های انسان و با تاکید بر بنا نهادن و گسترش هیجان های مثبت به منظور ایجاد سپری در برابر اختلال های روانی و افزایش بهزیستی و شادکامی، شکل و گسترش یافته است. به بیان دیگر سالیان سال روانشناسان بر خطاها و ضعف ها تمرکز داشته و از توانمندی ها و قابلیت های افراد غفلت ورزیده اند؛ زیرا تصور می شد نیازی به پروراندن توانمندی ها نیست، چون توانمندی ها به طور طبیعی شکل می گیرند و رشد می کنند. این تصور نادرست است، چون توانمندی های فرد نهایتا به بازدهی متوسط می انجامد و تمام قابلیت های ذاتی فرد بالفعل نمی شود. از این رو، برای استفاده بیشینه از توانمندی ها باید آنها را شناخت، پروراند و رشد داد.
در مجموع، روانشناسی مثبت به جای تمرکز بر نبود ضعف ها، بر نقاط قوت و توانمندی های فرد تمرکز دارد. این رویکرد معنا را در زندگی مراجعان به منظور تسکین آسیب شناسی روانی و تقویت شادی، افزایش می دهد. زیربنای نظری روان درمانی مثبت ریشه در کارهای سلیگمن دارد که معتقد است شادی شامل زندگی لذت مندانه، متعهدانه و معنادار است. تجربه هیجان های مثبتی که روان درمانی مثبت نگر بر آن تاکید دارد، اغلب توانایی بهتری در استفاده از توانمندی ها و سازگاری مواجهه با مشکلات زندگی ایجاد می کند.
موضوع روانشناسی مثبت گرا «نیک زیستی» است. نیک زیستی سازه ای است که از 5 مولفه قابل اندازه گیری تشکیل شده است:
هیجان مثبت،
مجذوبیت،
روابط مثبت،
معنا و دستاورد.
استفاده از برترین توانمندی هایتان موجب افزایش هیجان مثبت، افزایش معنا، افزایش موفقیت و بهبود روابط می شود. بنابراین یکی از مهمترین اهداف روان شناسی مثبت گرا اینست که به افراد کمک کند تا توانمندی های راستین شان را بشناسند. توانمندی های راستین آن دسته از توانمندی ها هستند که نشان دهنده “خود واقعی” بوده و شناسایی و استفاده از آنها موجب هیجان و شادمانی شود. افرادی که می توانند به سرعت توانمندی های راستین شان را تشخیص دهند، می دانند که در چه شرایطی می توانند از توانمندی های مورد نظر استفاده کرده و بدین ترتیب کیفیت زندگی شان را ارتقا می بخشند. پس از شناسایی توانمندی ها می توان از آنها در ابعاد مختلفی مانند کار، روابط، تفریح و سرگرمی و فرزندپروری استفاده کرد.
توانمندی‌های منش، موضوع محوری روانشناسی مثبت است که تلاش می‌کنند با استفاده از مداخلات توانمندی‌ها، بهزیستی و عملکرد افراد را افزایش دهند. شناسایی و کاربرد توانمندی‌ها به رشد فکری افراد کمک می‌کند. عموماً مداخلات توانمندی‌ها شامل سه بخش آگاهی، اکتشاف و کاربرد است. هدف آگاهی، افزایش آگاهی افراد نسبت به دانش توانمندی‌هاست. در اکتشاف، هدف این است که افراد، توانمندی‌های منش خود را با پیامدهای ارزشمند تجارب گذشته و حال مرتبط سازند تا بتوانند ارزش و اهمیت آن را درک کنند. کاربرد بر استفاده از توانمندی‌های منش در موقعیت‌های روزانه تمرکز دارد. توانمندی‌های منش به‌عنوان منابع درونی، زندگی خوب را توصیف می‌کنند و با منابع بیرونی مانند آموزش و سلامتی، بهزیستی را برای نوجوانان فراهم می‌آورند.
در دیدگاه روانشناسی مثبت نگر 24 توانمندی و ویژگی شناخته و در قالب 6 فضیلت کلی طبقه بندی شده است که شامل خرد و دانش (کنجکاوی/علاقه به دنیا؛ عشق به یادگیری؛ قضاوت/ تفکر انتقادی/ روشن فکری؛ ذکاوت/ اصالت/ هوش عملی؛ هوش اجتماعی/ هوش شخصی/ هوش هیجانی؛ ژرف اندیشی)، شجاعت (شهامت و دلیری؛ پشتکار/ سازندگی/ سخت کوشی؛ یکپارچگی/ اصالت/ صداقت)، انسانیت و عشق (مهربانی و سخاوت؛ دوست داشتن و دوست داشته شدن)، عدالت (شهروندی/ وظیفه شناسی/ کار گروهی/ وفاداری؛ انصاف و برابری؛ راهبری)، اعتدال (خودکنترلی؛ آینده نگری/ دقت/ احتیاط؛ فروتنی و تواضع)، تعالی (تحسین زیبایی ها و نیکی ها؛ قدردانی؛ امید/ خوش بینی/ جهت گیری آینده محور؛ معنویت/ حس هدفمندی/ ایمان/ مذهبی بودن؛ بخشندگی و مروت سرزندگی و شوخ طبعی؛ شور و شوق/ هیجان شدید/ وجد) می شود.
سخن پایانی اینکه نتایج پژوهش ها نشان داده اند مداخلات روانشناسی مثبت توانسته است بر پرورش توانمندی ها، تغییر نگرش و نشان دادن راه های شاد زیستن از طریق بهبود عزت نفس و افزایش احساس و هیجانات مثبت و تفکر مثبت اثر مثبت بگذارد. افزایش شادمانی و کاهش نگرش های ناکارآمد از عواملی هستند که نشان دهنده سلامت روان افراد است، با توجه به اینکه روانشناسی مثبت نگر بر افزایش شادمانی و شاد زیستن، اصلاح افکار، استفاده از نقاط قوت و توانمندی ها تاکید شده است، تمرینات و جلسات مثبت نگری موجب افزایش شادکامی و تفکر مثبت و تاکید بر توانمندی ها و پرورش آنها شده است.
پرستو فصیح
