نقش ادراک در ارتباطات- دکتر پرستو کشاورز
نحوۀ تکوین فردیت انسان به میزان توفیق او در ارتباط با دیگران است. ارتباط فقط شامل فرستادن پیام از نقطه (الف) به (ب) نیست. ارتباط واقعیت زندگی افراد است. ارتباط مبادلۀ احساسات، افکار و تجربه نیز هست. به بیانی دیگر هر آن چه که در حوزه ادراکی انسان شناخته و تعریف شده باشد از طریق ارتباط در قالب پیام قابل انتقال است. از طرفی انسان نیز به این پیام‌های قابل نشر و درک احتیاج دارد زیرا با این انتقال می‌تواند خود را با محیط تطبیق دهد. شاید کمی اغراق شده به نظر آید ولی ادراک هسته ذاتی ارتباطات است که عناصر ارتباطی در خدمت آن هستند. ” ادراک فرآیند زیست‌شناختی و روان‌شناختی کسب اطلاعات از محیط است ” (لنگ، 1381: 89) و اطلاعات مادۀ خام ارتباطات است که در یک فرآیند ارتباطی معنی و جهت می‌گیرد.
ارتباطات در اولین جنبۀ هستی شناسانه خود به فرآیندی اشاره می‌کند، که در آن دو وضعیت فرستنده[1] و گیرنده[2] نقش اصلی روند ارتباطی را بر عهده دارند. به عبارتی دیگر در صورت عدم وجود این دو وضعیت اصولاً ارتباطی شکل نخواهد گرفت. در مرحله بعدی این پیام است که اهمیت دارد و در آخر مجراها و کانال های ارتباطی انتقال پیام هستند که نقش مهمی در ارتباطات ایفا می‌کنند.
بلیک[3] معتقد است که ارتباط عهده‌دار سه نقش در زندگی فرد است:
1- الگو یا چشم‌اندازی از جهان را برای فرد تبیین می‌کند.
2– جایگاه فرد را نسبت به دیگر افراد مشخص می‌کند.
3- فرد را برای سازگاری مطلوب با محیط یاری می‌هد (بلیک و هارولدسن، 1975: 4).
هر کدام از این سه نقش به شناخت منجر می‌شود و شناخت ماحصل ادراک است. ” در واقع ادراک را می‌توان به درستی نوعی از ارتباط تلقی کرد که میان واقعیتِ محسوسی که انرژی ارسال می‌کند و اندام‌های حسیِ انسان که آن انرژی را دریافت می‌کنند، برقرار است ” (گیرو، 1383: 40). بنابراین می‌توان گفت اولین ارتباط انسانی، ارتباطی است که بین انسان و ادراکش برقرار است.
هرگاه مردم به نوعی با یکدیگر کنش متقابل داشته باشند، شکلی از ارتباط رخ می‌دهد (بلیک و هارولدسن، 1975: 2) یا به قول اسمیت[4] هرگاه مردم قصد داشته باشند یکدیگر را کنترل کنند این کنترل از طریق ارتباط صورت می‌پذیرد (اسمیت، 1379: 11). در بیشتر اوقات برقراری ارتباط و دریافت پیام هدف‌مند است. به عبارتی دیگر فرستنده با رمزگذاری پیام‌هایی که مناسب با هدف گیرنده است معنی مورد نظر را انتقال می‌دهد و گیرنده نیز با رمزگشایی[5] پیام‌ها سعی بر استخراج معانی از پیام می‌کند. فرآیند رمزگذاری و رمزگشایی در ارتباط فرد به فرد به این شکل خود را نشان می‌دهد که فرستنده با استفاده از ساختار کلامی سعی بر رمزگذاری پیام کرده و گیرنده نیز با بهره گیری از ادراک حسی خویش به خصوص حس شنیداری و بینایی به رمزگشایی مبادرت می‌ورزد (مک‌کوایل و ویندال، 1987: 4-3).
بدیهی است که در ارتباطات، عملکرد رمزگشایی که به عمل درک منجر می‌شود عاملی است کاملاً متغیر و مبتنی بر ادراک و تجربه مخاطب در انتخاب هدف‌مند پیام، تصاویر و بستر رویداد است. به بیانی دیگر، درک در ارتباطات فرآیندی است که هنگامی که محرک‌های حسی نهفته در پیام اطلاعات پنهان در ذهن را فعال می‌کنند، ماهیت‌های ذهنی را به وجود می‌آورند. این ماهیت‌های‌ذهنی وابسته به متغیرهایی است که برای هر فرد می‌تواند به گونه‌ای خاص متجلی شود. بنابراین، به ازای هر مخاطب می‌توان تفسیرها، برداشت‌ها و معانی منحصر به فردی را استنتاج کرد. با بررسی ساختار یک الگوی ارتباطی و دنبال کردن مسیر پیام از ابتدا تا انتها بهتر می‌توان به نقش ادراک در ارتباطات پی برد…..
ادامه مطلب را در ماهنامه شماره نهم جلا مطالعه نمایید.
