معماری زیست فنی ( Bionic architecture) – دانیال سلیانچی
معماری زیست فنی ( Bionic architecture)
نویسنده : دانیال سلیانچی
کارشناس ارشد معماری
حتما برای شما نیز پیش آمده ساختمان‌هایی را در سراسر دنیا دیده باشید که ساختاری متفاوت از ساختمان‌های همیشگی دارند. ساختاری که به آن شکلی طبیعی‌تر داده‌اند و به نوعی با طبیعت اطراف آن یک هارمونی ایجاد کرده باشد. برخی از این ساختمانها حتی ممکن است برایتان یادآور شکلی خاص در طبیعت باشند و با دیدن آنها حرکتی را تصور کنید. این نوع معماری که با خلاقیت و نوآوری خاصی همراه است و اخیرا در سراسر دنیا به یک سبک معماری محبوب و پرطرفدار تبدیل شده است را معماری بیونیک می‌نامند.
طبیعت مانند یک منبع بزرگ الهام بخشی برای ما عمل می‌کند؛ از معماری‌های رومی و یونانی گرفته تا معماران مغول، همه و همه به گونه‌ای از طبیعت الهام گرفتند. در عین حال با ورود به عصر ماشین‌ها و ماشینی شدن تقریبا همه‌ی کار‌ها، معماری و معماری مدرن نیز از این اصل جدا نمانده است و رو به ماشینی شدن آورده است. اما تا به کجا؟ این سبک از زندگی ماشینی کار را به جایی رسانده است که طبیعت دچار آسیب‌های فراوانی شده است. بنابراین این بار معماران بر این برآمدند تا طبیعت را احیا کنند، و چه چیزی بیشتر از خود طبیعت دوست‌دار طبیعت است؟ و این موضوع باعث پیدایش سبک معماری بیونیک و یا بیودیزاین و پروژه های معماری بیونیک شد.
مفهوم واژه ي بيونيک
برای اولین بار این واژه توسط دانشمند امریکائی بنام جک. ای. استیل در سال ۱۹۵۹ بکار برده شد. بطور کلی بیونیک و معماری بیونیک علمی است که به الهام‌یابی فنی از ساختمانها، رفتارها و ارتباطات گوناگون عالم جانداران می‌پردازد. بیونیک علم سیستمهایی است که شالوده آنها بر اساس خصوصیات سیستمهای زنده است.
برای تعریف معماری بیونیک ابتدا باید واژه ی “بیونیک” را تعریف کرد. واژه ايي به نام “بيونيک” از ترکيب دو لغت “بيولوژي” و “تکنيک” به معناي زيستار شناختي يا بکارگيري اندام‌هاي ساختگي طبيعت که به فارسي “زيست فني” ميباشد بيان گرديده است.
بيونيک را علم سيستم‌هايي که شالوده و پايه ي تمامي سيستم‌هاي زنده‌اند ميدانند. امروزه هرجا سخن از تکنولوژي به ميان مي‌آيد تصوير همان دستاوردهاي مهم تکنولوژي به ذهن مي‌آيد اما اگرکمي به مسيرتکنولوژي دقت کنيم هر پديده صنعتي يا ساختماني، از الگوي زنده طبيعت الهام گرفته است. هم اکنون بيونيک از هر جهت، هنر به کارگيري دانش سيستم‌هاي زنده در حل مسائل فني است. از رهاورد تحقيقات علمی، با تلفيق دو واژه «بيولوژي» و «تکنيک»، علم «بيونيک» را به عنوان دانشي که مسايل فني را از را ههاي زيستي حل مي‌کند، بنا نهاده‌اند.
جری اس لیدوف در سال ۱۹۷۷ کتابی را تحت عنوان معماری و بایونیک در روسیه منتشر کرد. وی در این کتاب به پیشرفت های معماری پس از جنگ جهانی دوم می پردازد. تفاسیر شخصی او از الگوهای طبیعی در این کتاب تا حدودی خام است و طرح های منتشر شده در کتاب قدیمی تر از تاریخ انتشار ان به نظر می رسند. این کتاب یکی از معدود اقداماتی بود که تا ان زمان سعی داشت بایونیک را به طور مستقیم با معماری مرتبط سازد
معماری بیونیک در گذشته
الهام گرفتن از طبیعت در بسیاری از ساختارهای تاریخی نیز مشاهده می‌شود. همانطور که گفته شد انسان‌ها از گذشته برای ساخت و ساز و بهبود زندگی خود به رفتارهای طبیعت نگاه می‌کردند. آنها معتقد بودند برای زندگی کردن در طبیعت باید با طبیعت یکی شد یا حتی از آن تقلید کرد. با هم نگاهی به چند ساختار تاریخی که با همین رویکرد ساخته شده‌اند می‌اندازیم.
به قرن ۱۳ پیش از میلاد و مصر باز می‌گردیم. جایی که می‌توان یکی از خارق العاده‌ترین نمونه‌های معماری بیونیک در تاریح را مشاهده کرد. سالن هیپواستایل کارناک (the Great Hypostyle Hall of Karnak ) که یک سازه باستانی است که امروزه فقط ستون‌هایی از آن باقی مانده. چیزی که در این ساختار می‌توان دید این است که پایه ستون‌ها باریک‌تر هستند، که آن را شبیه به یک توده یا ستونی از گیاهان پاپیروس می‌سازد که در گذشته مصری‌ها برای ساخت و ساز از آن استفاده می‌کردند.
معماری غاری که به طور عمده در قالب معماری مقابر جلوه کرده، از عصر باستان وجود داشته و به عنوان بارزترین نمونه‌های آن می‌توان به مقبره کاتوکومب رم و ناپل و مقبره‌های لبنان اشاره کرد.
کلیساهای سنگی در ارمنستان و نیز غارهای بسیار بزرگ مسکونی مکشوف در گورمه ترکیه و ماترا در جنوب ایتالیا نیز از دیگر نمونه‌های این سبک معماری هستند. این بناها احتمالا چیزی شبیه به لانه‌های بزرگ موریانه‌ها که هزاران موریانه را در خود جای می‌دهند، بوده‌اند.
علاوه بر این معماری گلی یا خاکی را نیز می‌توان یکی از شاخه‌های معماری طبیعی در نظر گرفت. شهرهای قدیمی و تاریخی همچون صنعا در یمن یا ساختمان‌های گلی دو گون در مالی نمونه‌هایی از این سبک هستند.
معماری بیونیک در عصر جدید
امروزه در دنیای پیشرفته و مدرن ساخت و ساز و معماری می‌توان طرح‌های متنوعی از معماری بیونیک را با استفاده از نرم افزارهای مختلف ایجاد کرد. هرچند در قیاس با آنچه در طول تاریخ مشاهده شد، معماری بیونیک در دوران معاصر سبکی مدرن‌تر و پیشرفته‌تر شده است و به کمک آن می‌توان ساختارهای عظیم‌تر و پیچیده‌تری ایجاد کرد.
برخی ساختارها فقط ظاهری بیونیک دارند و برخی دیگر در تلاشند تا علاوه بر اینکه شکلی از طبیعت را در یک زندگی پر مشغله شهری وارد کنند، بتوانند با این کار در مصرف انرژی نیز صرفه جویی کرده و به نوعی ساختارهای سازگار با محیط زیست بسازند. برای این کار نیز علاوه بر معماری بیونیک نیاز به عملکرد و تکنولوژی‌های بیونیک نیز است. بعنوان مثال می‌توان به استفاده از انرژی باد یا خورشید برای تهویه هوای یک ساختمان یا ایجاد انرژی اشاره کرد. با هم نگاهی به برخی ساختمان‌هایی که به سبک معماری بیونیک در دوره معاصر ساخته شده اند خواهیم داشت.
«برج پیچیده» در شهر مالمو سوئد شاید یکی از اولین مواردی باشد که در زمینه معماری بیونیک به ذهن علاقه مندان به معماری خطور کند. Turning Torso که به معنای ستون فقرات است، یک آسمانخراش ۱۹۰ متری است که چرخش را در ساختار آن خواهید دید. معمار این ساختار (سانتیاگو کالاتراوا) از ساختار اسکلت بدن انسان در هنگام چرخش نود درجه الهام گرفته است.
علم بیونیک
در فراسوی ساختارهای ناب طبیعت، نظم، زندگی و کمالی نهفته شده است. مهارت در جذاب و بکارگیری این خصوصیات و انتقال ان به درون اموخته های انسانی سراغاز ظهور گرایشی است که ریشه های ان را از گذشته می توان مشاهده نمود. امروزه رهاورد این آموخته ها در غالب علم “بیونیک ” بیان می گردد. در زبان انگلیسی بیونیک به استفاده از روبات ها برای ارتقاء زندگی و جایگزینی اجزای بدن و اندام ها با مدل های مکانیکی مربوط می گردد. همچنین، ناتیگل، بیولوژی تکنیکی و بیونیک را به صورت قوانینی تعریف نمود که در زمینه پیشرفت علمی مکمل یکدیگر باشند. بنابراین، واژه بیونیک مورد موافقت انجمن مهندسان المانی در سال ۱۹۹۳ قرار گرفت و در سال ۱۹۹۸ توسط ورنر ناتیگلی این گونه بسط و گسترش پیدا کرد: «به عنوان یک قانون علمی، بیونیک از نظر سیستماتیکی با بکارگیری فنی ساختارها، فرآیندها و قوانین سیستم های بیولوژیکی سروکار دارد. این همچنین شامل شکل های متنوعی از عوامل و سیستم های زنده و غیرزنده نیز می شود.» همچنین ورنر ناتیگلی در کتاب جامع خودش واژه بیونیک را این طور تعریف کرده است: اساسی و نمونه هایی برای مهندسی و دانشمندان علوم طبیعی
معماری بیونیک یا علم بررسی نظام حیات جانداران، امروزه به عنوان یکی از سه علم برتر جهان (IT, Nano, Bionic) معرفی گردیده است. روح بخشیدن به ساختمان یکی از تمایلات معماری بیونیک است که طراحان این رشته با توجه به قدرت سازه برای تنفس (زنده‌نمایی)، به کمک خطوط مستقیم یا منحنی خالص و القاء آهستهٔ تمامیت سازه به آن دست پیدا می‌کنند و مهم‌ترین چیز برای معماری بیونیک آن است که ساختمان بتواند زنده بودن خود را القاء کند. این یک باور متعالیست که با زنده بودن محیط زیست، هماهنگی کامل با طبیعت ایجاد می‌شود.
مزاياي معماري بيونيک
جمعيت جهان در سال 1990 حدود يک ميليارد و 250 ميليون نفر محاسبه شده بود. در سال 2000 اين جـمعيـت بـه 6 ميليـارد نفـر رشـد پيـدا کـرد. خوشبينانه ترين احتمال براي سال 2050، بالغ بر 12 ميليارد نفر است. درطول 100 سال اخير شهرها، بالاجبار بيشتر از گذشته، برنامه ريزي و استراتژي هاي شهري خود را بر اساس مـتمرکزسازي هاي با اهميت آسمان خراش ها و گستردگي مناطق مسکوني با جمعيتي متمرکز تغيير خواهند داد. که وجود معماری بيونيک و اهميت دادن هر چه بيشتر نسبت به گذشته به آن، امری ضروری و مثمر ثمر خواهد بود. بطوريکه؛
طبيعت، فقط و فقط، اولين و بهترين .!
معماری بیونیک چیست؟
پارک تفریحی Gardens by the bay یک نمونه خارق العاده از معماری بیونیک است که علاوه بر شباهت کاملی که سازه‌های آن به درخت و طبیعت دارند، ساختار سبز آن کاملا سازگار با محیط زیست ساخته شده است.
سخن پایانی
در این مطلب سعی داشتیم به طور خلاصه و کوتاه مرور و تعریفی بر معماری بیونیک داشته باشیم. دیدیم که از گذشته انسان‌ها برای ساخت و ساز از طبیعت الهام می‌گرفتند و امروزه توجه به طبیعت و ساختارهای طبیعی دوباره به روی کار آمده است. شاید طی دوره‌ای، معماری از طبیعت دور شد و ساختمان‌های شهری به ساده‌ترین شکل و بدون توجه به سازگار بودن با محیط زیست ساخته شدند اما انسان‌ها باز به گذشته خود بازگشته و دلایل بسیاری برای تقلید از طبیعت پیدا کرده‌اند.
