آینده نگری بعنوان یک ضرورت اساسی
آینده نگری بعنوان یک ضرورت اساسی
محسن فردرو
هیچ شخصی و سازمانی نمی توانند با قطعیت از آینده سخن بگوید اما نگرانی از آینده ما را مجبور می سازد بر بخت و اقبال تکیه نکنیم و بدون طرح و برنامه خود را به آینده نسپاریم. آینده ترکیبی است از وقایع گوناگون که بر اساس الگو های منظم و نا منظم شکل می پذیرد و انسان ها و جوامع در شکل دهی آینده از طریق تصویر سازی و عمل و قصد و نیت اثر گذار خواهند بود . آینده پژوهی دانشی کاربردی است و با اهمیت که به جای پیش گویی آینده به پیش بینی آینده از طریق بررسی وقایع و رویداد های محتمل و الگوهای منظم و نا منظم رویدادهای گذشته و تاریخی می پردازد ،در حالیکه به چشم اندازها و تصاویر ساخته شده انسان ها و جوامع از آینده توجه دارد و اقدام ها و اعمال و اهداف و انگیزه های مردمان و جوامع را مرور می نماید. آینده پژوهان رسالتی به دوش دارند که در آن تصویر های مثبت آینده و ایجاد امید و حرکت و تلاش و سودمندی در آن نهفته است . کسانی که در آینده پژوهی از تاریکی ها و جبر های تاریخی و نا بودی و نا ملایمات آینده سخن می گویند ممکن است موجب انحراف افراد و جوامع و ایجاد بحران های اجتماعی و روانی شوند . به همین دلیل آینده پژوهی نیازمند داشتن احساس مسئولیت، کسب تجربه و بهره گیری از فنون و ابزار های مناسب است . آینده پژوهی در سطوح مختلفی شامل سطوح فردی ، جمعی ، سازمانی ،بومی، منطقه ای، ملی و فرا ملی انجام می شود و در هر سطح از دانش، ویژگی ها و اصول و فرآیند های متفاوتی برخوردار است. موضوعات آینده پژوهی نیز گسترده اند، از تحولات علوم و فناوری گرفته تا ایدئولوژی ها و حکومت ها و تمدن ها هر یک نیازمند متخصصین ویژه و معرفت و دانش و مسیر های گوناگون است . پس همانطور که از پزشک کودکان نباید انتظار جراحی چشم بیماران کودک و بزرگسال را داشته باشیم ، از آینده پژوهان سازمانی، نبایستی انتظار پیش بینی تحولات ایدئولوژیک و تغییرات اجتماعی را داشته باشیم . در حالیکه اصول و مبانی مشترکی بر همه ی فعالیت های آینده پژوهی حکمفرما است، اما یافتن مسیر، به سوی آینده های محتمل و مطلوب در هر موضوع و در هر سطح به تخصص و تجربه و دانش متفاوتی نیاز دارد . ظهور فناوری های نوین ارتباطی در دهه های اخیر و تحولات گسترده آن و اثرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی که بر شیوه زندگی و رفتار مردمان، در جوامع دنیا داشته است، آینده پژوهی در این حوزه را ضروری و تخصصی شدن آن را بیش از پیش نموده است. مسئله مهم ، تاثیر فناوری های نوین ارتباطی در سطوح گوناگون فردی ، جمعی ، سازمانی ، ملی و فراملی و اثرات گسترده آن بر زندگی مردم و بر دولت های و حکومت ها و حوزه های فرا ملی است.در واقع آینده پژوهان ، بیش از بقیه موارد ،با حوزه گسترده ای از رویداد ها، متغیرها ،الگو های منظم و نا منظم و اهداف و اعمال و نیت ها واثرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، روبرو شده اند و فعالیت آنان نیازمند تدبیر و دقت و تخصص بیش از اندازه است . گفته اند که : براي برخی از ما، زندگي كردن ،به معناي ساكن بودن در جهاني است كه خود آن را نساخته ايم و تنها مي توانيم به بخش كوچكي از آن شكل دهيم . پس درگيري جمعي ما با جهان و ساختن محيط ؛ زمينه اصلي تبيين روابط اجتماعي ماست. اين روابط حاصل جمع :
گذشته تاريخي
توانايي هاي گونه انساني
و فرهنگ است.
تجسم ما از آینده بسیار مهم و اساسی است . زمانی کسی گفته بود بهتر است به آینده توجه کنیم، چون قرار است بقیه عمرمان را در آن بگذرانیم . گاه برای هر یک از ما، معضلات روزانه آنقدر گرفتاری به بار می آورد که فکر کردن به آینده را نا ممکن میسازد . تجربه افراد و گروه های موفق ، نشان می دهد، لازم است حتی در سخت ترین و بحرانی ترین شرایط به آینده فکر کنیم .آینده مطلوب را باید تصور کرد و آنرا تجسم بخشید. داشتن بینش مثبت به آینده شاید نیرومند ترین انگیزه برای ما باشد. موفقیت هر ملت پیامد تصویر مثبتی است که از آینده داشته است . تاریخ نشان میدهد ملت های موفق ابتدا با تصور مثبت از آینده آغاز کرده اند و آنرا به بینش و چشم انداز تبدیل کرده و سپس به آن دست یافته اند. داشتن بینش نسبت به آینده مقدم برهمه برنامه های ما است.
منشاء آینده پژوهی چیست؟ و آینده پژوهان چه کسانی هستند و چه نوع دستاوردهایی داشته اند؟ برای جستجو از منشاء آینده پژوهی نه لازم است سراغ پیشگویی و پیشگویان قدیمی برویم و نه لازم است منشاء آن را به دهه های اخیر و سخنرانی ها و دیدگاه های متفکران غربی و یا افتتاح دانشکده های آینده پژوهی برسانیم. آینده پژوهی در افکار و پنداشت های همه انسان ها بعنوان یک نیاز ضروری وجود داشته ودارد . مطالعه و تحقیق اولین قدم شناخت مسائل و تفکر جدی در باره حل مسائل برای رویارویی با آینده است. نیاز به برخورداری از زندگی رضایت بخش، انسان ها را به مطالعه و تحقیق برای حل مسائل و چالش ها و دستیابی به شرایط بهتر در آینده واداشته است.ماهیت محیط زیست انسان ها، چنین اقتضاء می نماید که در مقابل تغییرات بالقوه ای که ممکن است رخ دهد آمادگی داشته باشند و برای حل مشکلاتی که احتمال وقوع آن را می دهند و یا بوقوع پیوسته است تلاش نمایند و از تجربه های گذشته برای جلوگیری از خسارات احتمالی آینده استفاده نمایند. شکل گیری سازمان های بزرگ در سده های گذشته، بیش از پیش ضرورت مطالعه و تحقیق در مسائل و چالش های پیش رو و احتمالی را ،برای آنان ضروری ساخته است و سفارش کارهای تحقیقاتی متعدد و مداوم را موجب شده است.انتظاری که از همه علوم بشری می رود اینست که بتوانند از طریق درک پیچیدگی های هستی، روند تغییرات و تحولات را تشخیص و بصورت قوانین روشن و الگوهای دقیق به ثبت رسانند تا وقوع حوادث و پدیده ها قابل پیش بینی و بدیهی تلقی شود و بتوانیم بطور آگاهانه و منعطف با تغییرات و حوادث معمول روبرو شویم.
ماهنامه جلا شماره 16
منبع: کتاب در جستجوی آینده – محسن فردرو- انتشارات مه آسا- 1392
